st. nquri semiianj utaq

Given by.

Room-

Department.

X

BibTe".

»

D. T. O. M. A.

\ O H A N N I S TaRNO V 1

S. S. Thcolosis in Acadcmia Roftoehierift

Profeflorii

M

In Prophetarri

ALACHIAM

COMMENTARIUS:

in quo tcxtm

analyfi perfpicua illuftratur ex fonre hebraeo explicatur, locis S, S. <G?&^r$n confirmatur, apravis expofitionibus vindicatur, Ufus vero in Locis Cqmmunibus ex ipsa fcriptura natis &C probatis indicatur.

ExoL & 34*

ROSTOCH I Typh Joachjmi PtoAKi, Atid, ^Typog. Proftat apm

Job% HdUervordium hitivpoUm \oilochtenfem\ ANNO cb U CXXIV;

Regi Regum , Domino Dominorum

JEHOVA

S ACRUM.

n

IN

MALACHIAM

P R O L E G OMENA,

Rophetarum mkiorum (qtios

ita vocantj vcnerandum fcnatura claudit intereos:cmporeultimus,& Malachias, non_, ||tantum, quia vitia, quse poft Ycftaurationem tcmpli, quam urgcbat Haggseus & Zacharias in populo cx captivitatc redufto,pubiice graflabamur, pro- phcticaautoritacclibcrrimercprchcnditjvcrum etiam, tum quia ui proxime ad Chriftum tanquam juftitias folcm, mox V. T. nodle cx3(?ta oritururn, acceffit, ita quoquc dc ejus praecurforc & advcntu verbis quam maxime dilucidis va- ticinatus cft, & ut N. T. inliorura exhibitionc cocpit, ita_. ipfcV. T. hbros Canonicos iilis vaticinijs conclufit: tum quoniam poft ipfum diu populuscrat futurusfineProphc- tia, (Confrr Pfal, 74, 9. Ezech. 7, 26. i> Macc. 9, 27.) ipfo poftremus ad primam lfraclcm rcvocat, legemc£ Mofisac totum V. T. dum novum incipiat, tcncnda, ncc ab ijs ob va- tfiarum fc€Urum ingrucntium dcpravationcs rcccdcndum efTe&raviflime monct c. z> 22. &feqq. Qucmadmodum Jo- hannes Apocalypfin fuam, imd tota biblia fimilitcr concki- dit Apoc. zx.Xt. 19. Qu« omnia quando diligenteraeftiroa- mus, facile in cam dcfccndcmus fcntentiarn, fuiffe hunc

i

uhmm V

tdj^

Rdtie fy

\qu4ndt1

*nalachiam fub Nehmia fenc, quum & faccrdotcs fuum ,

B X nvunus^

\.femetia%

Ifa O LEGO M E N4;

munus ncgligcnccr pcragcrenc.papuiuscis dcbita alimcnra: ncgarct, & auas roagna cifee confufioin ftaru occonomico, &, qusttum inufu crsnvxprehcndiifcinita conjugia curtu gentibLi53polys3mi3m,divortiorum<g pcrfidamlicentiam. Conferantur ad hanc rcm Eid. c. . 10. Nchern. jo/ & 13. Mal.i. &4. Sed cxpe.dito jam uno hoc a^A^^fncm. bro (quancum quidcm cx fcriptura licct colligcrc (quanfa^ prophetayerit Maiachias, rcliqua plera<$, quas in coetcro- > rum prophetaruni prooemijs vidimus, paufiscxplicandjL, , vcnlunt, antiquam ad textumipfumcxponcndum accedi- ' nrsus, ncmpe i!!a fex: Quk: Quid. Quibut: Qtd: occa- fione: .Quofine, & deni^quotuplicia vaticinatus fit.

Dc primo variant Intcrpretes quammaxime. Origc- nes ipfumangetumDeifuilfeexiftimat, qui corporehuma- noad tempusaiTumpto locutus fitcumIfraeliti$,idco quod, nomenhocinnuat. V.crum minus redle, ut Cyrillus & Hfc- ronymus oftendunt. Quidam putant hunc Malachjam cfto \ Zachariam :fcd ncc ifti probabikm faitcn orationcmaffcr- ; rc poccrunt>cum nulla caufa fit,cur non hic itidcm, utiru,j fua Prophetia nominc fuo appclletur proprio. Hcbraei taau veceres, quaim rccentcs,quibus fubfcribit Hicronymus ct: patribus, §c cx commcntatoribus novis Ribcra, EfdrarrL. ipfum efle tradunt, qui ob officium divinum nominis hujus honoreroacceperit: Sednctg id firmitcr pro.bant.illi, ne<£ hujusargumcnta t vincunr, qupd dcmonftrarccfTet in pro* clivi, fi eiTct opcrx prccium cjus audirc hanc confidcntiam. . Vcrum jam ionge rcdt ;tiss

Nos alio mcntcs, alio .divifimus aurcs: [Crcdimus, dum aliud firmiccr argumcntis alfcritur, cffo hunc pcculiarcm quendam prophctam, cuius Mahcbia* \ fucrit

7n A4 ALAcmm^

.• .fiicritnom.en proprium, non tantum quia eft perpetua harc

[fcripturae conluctudo,in principio Prophctiar poncre no- mi»a prophetarum propria, verum ctiam, quia cxprefse

j prophctis annumcratur Marc. 1,2 quali titulo Efdra non le- fgitur infignitus, quicognomciOBb&[rt3 tldr. 7,j.u.&c. I hcbraice, vci Chaidaice Nrvn nso Njn? habuit, &nufpiam flis^vei Prophcta f uifle 1 cgitur. Qtmquis tjndem fit, liber itjus cft authenticus, quia Chriftus iiium m N. T, allegat [i Matth. 11. lo.Marc.j, %, &angclusadhanc Prophetiara re-

fpicitLuc, i>\6. 17. Sonatautcm, fihcbrasum norncn "^Nbo I mterpretcris, Angelum feu legacum meurn. & dc his pius I fatis .raudiarausporro.,

1 1. Qjiid Prophcta vcrit hic M^lichias? Prim6 in gcne- re oranium ingratitudincm crga Dcum benefadtorcrrt, | fuum perftringit.* Deindc vero in fpcic faccrdotcs poliuti cuitus divini arguit, populumqj? multorum pcccatoruciL, grandium,utpoteconnubiorum cum in fidclibus, polyga. mix, divorttorum tcmcrariorum, blafphcmiaein Dcum & praefra&ae contumacia:, rcum pcragic, ac pocnas propterca impendentcfi indicat. Porro nc omnino animum abijciant, in quibus fpcsfrugircliqua,promiflioncs Evangclicas do N. T. Chriftoipfo cum fuo praecurfore Johannc Babtiftau adijcit, populumcj ita adferiam posnitentiam & conftan- tiam in cultu divino fcdulo hortatur, ut comminationes graviflimas improbis cvcnturas crc bro interferat. .

III. £hijbi(4 praedicavcrit ex pra^ccdcntibus facifem col- ligi poteft, ncrape Judaris cx csptivitate Babylonica reduci- bus, quibui tamen multi cx Ifrsclis rrgno erat iromixti, fifiut diftum cft in ^Myo^as praimifiis cxplicationt Za

A'3j chanae

Efdras^ non dici* tur pro' pbetos*

Itber eii autbenti*

ILSumma

y#4 , ,

occafioney

five9

VI J>)uo.

luphcta zrepheta^

t Divifio* IL

m

f PllOLEG OME KA.

jchariat trcmbroquarto, unde communinomine dicuntu* !lfracl,c.i, v. i.

IV. Queeoccd/ionercro hisi^rophetaverit, cx libro Ef. jdras ac Nchecnia:, ubihiftoria horum hominum magna ex partc annotatur, conftareporeft. Redufticnim cX captivi- tatc ad parrum temporis fpacium quidem Deum cx animd colcbant, tempium, ab Haggso & Zacharia cxcitari, atoji Dario rcgcadjuri exaedificabant, cukum Lcviricum rcdc peragcbant,£>eumqj oblatis vidtimis acdecimisrite vcne- rabantur: Vcrom paulo poft in priftinara impictatcm rc* lapfi,nccDcum ncc cjus cultum magni faciebant, illmxu hypocriticecolentcs, hunc fub dole adminiftrames, dutr*» pro lcgitimis ac probls hoftijs poiiutas ac malcs offcrcbant, cumgcntibus conjugia in lcgc vitita, aut non nifi cercis conditienibus pcrmilTa crcbro inibans* ac pro libitufuas conjugcs dimittcbant. Qoibus omuibus Dcus permotus hunc rcformatorcm mific, qui tam tlagitiofum popuiifta- tura cmcndarct.

V. Hocfinc, utqus fatisacriconcione ad poenitcn- tiam agcndam excitatifalventur, aut,!i cam plane agcro nolint: minas ac pcenas futuras denunciatas audiant,& rcd* . dantur ccvavsA&w^1*

| VI. Gencralisautem hujuslibri divitio ab alijs ita fradi- 'tur. Suxitquiipfam materiam faltem fpcdtant negJed:o or» dinc, & hi (cura Pe/rftf^praeterinfcriptionem, dicuntqua* tuorgcncra documcntorum hic contincri, I. Expoftulatio- ncs, 1 1. Comminationcs. 1 1 1. pr«diftiones. I V. hortatio- ^nes. Aiij partcs conftituunt duas# Sht^^iwv c. \. v. i. ^ ! Gr&pfleiut infcqq. Sunt ctiam, quibus ita libct dividcrc in.* parccs duas,utprior fitci. & 2.populiacfaccrdbtum rcprc- | : henfio

fartes //- bri tres.

ubi Bxcr- dium*

I n M aLA C.H I A M.

fic nfio. Pofterior c. $i de refbrmanonc templi &introdu-

dionc N. T. praedi&io. Nos fine cujus quam prasjudicio

hanc damus kvkKunv. Partcs libri funt tres ; Infcripcio : Pro-

phetia enaratio: Et conclufio.

Inlcriptio c. y. dc quo,a quo, ad quem, pcr queoru

fequentia fint rcvelata, dcmonftrat. Propftctise cnarrat*° j/ii^,,

oonitat duobus membris, Exordio &repr#henfioanm cu- [.^;

mulo. Exordium doci!cs & arrcntos facit Judaeos, ducru Xil.Pro*

dcclarat inftgnem Dci crga ipfos fa vorem, in prima ftirpe^^ ^pbetU;

Jacobonimirum/cceptuoi, inquem jus primo gcnitura mi^ enarratio,

rabilitcrtranftulit, &cui tcrram fluentcm ladtcac mellc dc-

dit v. 2. & in poftcrisha&enus continuatum, (quod rcdu

<ftio cx captivitatefatis probat) ac dcinccpscontinuandum

v, quod cx Efevifratris, ejus<$ poftcrorum oppofitiono

ac mifcria ampHficatur. ilic cnitn cum fuis tcrrarn horri-

dam ac difcrtam faltcm obtinuit v. 3. ncc tillo modo fei in,*

fuam rcgioncm rcdirc, fuas facultatcs recupcrare, aut urbcs &r*tTC'

ia n i_ r j r benpones ••

rcaedificarc poterant. v. 4. Rcprchcntioncs vcro advcrfus *

Judxorumingratorum vitiaplurima dirigunturl. eft advcr-

fus contemtum& prophanationem cultus dirini, maxime

adfaccrdotcs, quos cjus oportebat cfic vindiccs, dircdbL»

V; 6, &fcqq.ll. Eft tum adverfus conjugia cum infidclibus I

inita fundc ttla prtor impictas in Dcum oriri folct) v. 10. c. %. \

tum advcrfus tcmcraria divortia v. 13. III. Eft advcrfus

blaspbcmtas, quafi Deusnonefftt juftusjudex, quae cxpo-

nuntur v. 17. & ad illas rcfpondctur c j. verfibus fc x primis.

1 V. advcrfus dctcntioncs rcrum Dcodcbttarum v.7. & fcqq»

V» advcrfus contumaciam & pr*fra<ftam corum malitiam,

plane corrigi nefcram, dum pictati nulla prfcmia, impietati IU Con

aulla rcftarcfuppliciaconfidcntcr effutiunt v, 13. Conclu- '

Suwm* Cap. Z.

popuUrU U

i.

Pr&Rxhr.

Pa>tCS <xAtuor%

f Inftri

Caput Primum. fio hortatur ad lcgem Mofis obfGrvandam in vetcri v. 22. & praecurforem Chrifti in Novi Tcftamcnti initio exfpettan* dum, v. 2g.

CAPUT PRIMUM. ArgumentnnLJ*.

Poft commcraorationem , fcu vcrius cxprobrationetti iramcmorum bcncficiorura a Dco Judaeis praettitorua» > qu*cj miferia &infelicitatc poftcritatis Efavi oppofua.am- plificantur, inftituitur graviflima redargutio, inprimis ad faccrdotcs infticuta,quod homincsomnicimorcDci vacui facrificia incpta olfcrrcnt, Deic£<:ultum hoc modo vald«d profanarcnt, undc futurum prxdicit, utipfitandcm curu fuis facriticijs abijciantur, alijc£ in locum eorum fubftituaft* cur, a quibus in toto orbc rectc cclebrctur Dominus,

Partcshujuscapitis facit Dn. ITiganduffcK: In I. funt B&\6?if8v* v. |. In II. beneficiorum Dci commempratlo v. 2. In 1 1 L populi & facerdotum ingratitudo v. 6. In IV. ad pcenitcntiam exhorcado v. 9, la V. prophctia dc abolitio* neculeuum Mofaicorum, & inchoatione N.T.v.u. In VI. pcccatorum accufatio v. u.&fcqq. Alij praetcr infcriptio^ ncm dicunt partcs clfc duas. In priori vicia & facrificia-. tam ufitata prophcta vitupcrat. In poftcrioriN. T. facrifi- cia vcra ac fpiritualia imperat. Verum magis fc mihi probat iliorum fcntentia, qui dicuntparteshujuscapitiscfle qua- ituor, quarum I. cft libri inicriptio v. 1. II. Bcnevolentias Dcicrga Ifraelitas declaratio v.2. III IfraclitaruminDcuni inob'cdienti* cxaggeratio v. 6. IV. poenarum cxplicatio v. 10, Infcriptio morc folito cnarrat, quid, undc, qud, ac

Malachiam: 1 9

qua fcu prophctiac hujus matcriam dc qua> eaufam cfficicn- 1 tcm principalcm, obje&umad quod dirigitur, & caufasfc- j inftrurncntalem indicatv. i- Bcnevolcntias Dcidcclaratio ,^e^e* tcIuc Exordij ioco.pra:ponitur, uthincpcr °PPofitiMcm^'f^ amplificctur Ifraclitarum ingratitudo. Dcclaratur in 'quolr4^ primum haec bcncvoicntia coepcrit^ ncmpc J«cobo, ad mqucmDcus, cum Efaucxijsdcm cumcoparcntibusnatus, ? tanta donacontemnercc Hcbr. 12,16.17. mirabiiitcr juspri- jmogcnitnra?, Jccumco bcnedi&ionem primogcnito debi- tam tranftulitGcn. 25/ & pcr cam jus terradandte donaviti thoc cft, tcrrtffertilifiimae, ac ut fcriptura loquitur, la<ftc ac 3 jmcllefluentis V; i.Deinde cx oppofita rcrrac Efavo datxfte-* Jrilitate amplificatur v.j. Ettandcm cx immutgbilitate de-> jcrcti hujus divini, quo fit hoc odium in Efavitas v. 4. &j ihunc favorcm in Ifraciitas continuaturus, dcmonftratur.J^ jPorrocxpIfcatajam Dei bencvolentia cx contrariofubjici \^iejt^e ' turpopuliindbcdicntia, qua: potiflimum in cultusdivinij tnoyf(ix Icontcmtu ac profanationc cernitur, ejusq? vidiccs quia tUcxsg Ibportcbat cfle faccrdotcs, in hos gravius invchitur. IHam gerdti* \ vcro primum ^cxplicat pcr gradationcm, quod non tantum l cultum Dci contcmnant v. 6. fcd ctiam polluant, imdpro Inihilo habcant v. 7. & g. Dcindeamplificat pcr duplicem [comparationcm, altcram cxftatu Occonomico, apatrefic Domino v. 6: Altcram cx ftatu politicoaducealiquodc- fumtam v. 8. Hic cnim finonacccptumhabctmunusinu- tilc, multo minus id Dco gratum cft futurum v. 9. Dcnicj abcncficcntia jamantc ipfis dcclarat^, quafigratis colant Dcum, praeoccupat in principio v.io. Poenahujusingrati-j^^*»*" tudinis ctiam duplicitcr cxponitur prinao fimplicitcr iru ™ finc v. lo, Dcindcpcr comparationcm rcccptionisingra-

B tiam

tem

2.

2C

2.

£0 t CapUT P R I M U M.

tiam aliarum gentium DcoacceptaofferentmmfacrirTcijL v, n. Et abjcdionis Jud^orumDcicultum negligcntiffimc adminiftraimum v, |2, & 13. Quibus tamen malcdi&ioot 3# id evcntura fubneditur v.14. Plcracgidcircojquaein hocca- Syuogtf pjtchabcntur,huic fyliogifmo poffuntinclud.i; QuisiDeo dikfti be-nefic;jfcg affefti Dcum noncolunt, meritd pu« niuntur. Ifraeiitss ftifit talcj.v* 2a& ^ acfcq. E, v, io+

PaRS Pn.lMAi.

Verf. 1.] Quia itacj in hoc fuo oraculo multas fcvcras W®0 mioas habet, ac pocnas atrocesdenunciat propheta,titulum "■""*• cifacit u c. onus?metof)ymicdrcfpcdturei, cumonc- ris gravis fecuturi fit nunciu$,fynecdochice autcm refpedlu Iibri, fiqufdem in eo practcr illud etiam fuavcs prorniffo- nes rcpcriuntur. Dc ipfo autcm vocabulo hcbraco cjuscj i7vp<p & ■ aiMwvpix) qui plura> quae huc afferripoterant> dc- fidcrat, adire potcft illa, quas didta funt in Nah. n f. Hab, M. Amos^, i^Oniis igkur capiribus ac humcris Ifraclitaruau impendcns hi.c cxponit, quodnc fortc putcnt facilc a fc cx:- jebova cuffum iri jugem> vtrbi Jebov* fyidcZach, 9. jjidcffc a foWMk ! fcritur, Jehovae, qui

Veta, y> ayilylsv (A,ivv${ \ oil9 \%>?i awtyh yjy-.awwe? • . utrclPoeta Ethjiicus cx naturse luce cecmit. Fruftra qu5* circa funt, qui hanc omnipotentis manum cxiftimantfo poffc fub.tcrfu.gerc. Qulnam autcm illi ad quos nomino fummi Impcratoris haec mandata xcfcrcnda ? Ifraelitae, *i ]/J/aeUm hnyp^HH non tamcn omnino by3 contra vcl ^J* | fupra .(quae parcicul.a majorcm Deundignationcnoi f*pc m- V 4 dicat*

, n

ijrdelitit reducibui htc di- cuntuK

iicat, vidc Amos /, L/pcr Ifraclcm vcro hoc loco lntcfligi- ;imusomncs Jacobi poftcroscx captivitatc Bapylonicia rc erfos, quacun<£ dctribu (vide iv&tetefi$/j*>' mernbruau ertiumj Ifraclem,inquam, gravitcr ibiob peccata fuaaf- liftum, nunc tamcn poftlibcrationcm nihilominus rc- Icunccm ad cadcm flagitia, ut inde humanaecaccitatis ma-.

, 5Qitudincm,&voIuntatis malitiam ac pravitatemagnofcas. >cr qucm dcni<£, accujus opcra fint haec rcvclata oracula idjicitur, per (hcbr. k^aHtKco-nov^ > ^l^) %lalacbiam pro-

)hctarurnin V. T. ultirnum, qucmadmodum fupraaudivi-

nus. Confcrquse di&a funt H*gg*i l> I* & in breyibus no-

imadExodi +,1$.

LOCI COMMUNES.

Ex verju /, J

L Trophetia onerofa] Scmpejr in Ecclcfia Icx fonaro \texefl ^debctcum Evangciio, ctiam in N. T. quia Chriftus jusfitj<fa<W*. prasdicarc fuos Apoftolos poenitcntiam & rcmiffioncm pec- catorumapudomnesgentes Luc. 24, 47. qucmadmoduGO^ Mf iiii.ai legis concionc incipiunt. Idipfum fuadct ha:c ra- tio ancccsfitatc cjus dcfumpta, quod homo vctusfcmpcr icalcaribus. novus vcroduccopus habcjt. Raro igitur funt boni, quifernpcrpopuloblandiuntur, iRcg. 22, 12. feqq. Jcr. 2t7 v. g. 9. Ezech. 15,11. \6.

II. Poena peccati eft onus tamgrandeacgravcyutab Panapes. hominc nudo portan haut qucat Pfal. 32,4. quia ipfum pec- cati catum cft grave, Pfal.js,;. Chriftusvero utrumcj infe fu- ftulit, nc pij co gravarcntur. Jcf. y, 7. 8. 9. Matth. n, 2S.

llh Verbi Jebov*] Etiam hortationcs fevcr* & minse | atroccs pcr miniftros vcrbi dcnunciataeaudicndsfunt ut $*lff a*\

B 2 vox dtcnd*'

ontu.

12

Deiu ddt miniftros verbi.

ContentU

Ferh* 4f fefiuHm*.

Cxf ut Primum, Vox Dci Gal/tf, 6. 7. liquidcnahic eft, quipcccatoribusira* fcitur Exod. *o, 5, & ut malum.cavcant, pcr fuos doftorcr monct Amoss>7..y~

IV. *Ad Ifraelem] Si Ifraelitse ille Dcipopulus pecu.. liaris opus habuit reformatorc, quis cofecarcrc poficiiu hac inpcrfe&ionc crcdct ? 2, Corinth; 4, 16.

V. . Ter^Kialachiam.] Prophcta hic nomincfuo (quum; Dcus illum vocat, Lcgatus mcusj indicat, quod Dcus iilo fit, qui dct prophcm 2. Pct, *, 21. & adhuc mediatc vocct vcrbi miniftros, ficut promifit, Efa. 4^ 27. Jcr. j> 10. & prae- ftitit Eph. 4,11,12. ConfcrJoh,|6,g.A&. 14,23,24. &^>2g.. i.Cor. 3,4.1. Tim 4>.*<5. & videbis,quodctiam mediata vo«. catio, mod6fitlegitima,divina mcrito habcatur. .

PARS, SECUNDA. Vcrf.*.] Utautemtanto gravius Jehovaredarguatpo- pult vitia, prius rcccnfct fua bcncficia , (qualem contchtio- ncm Amos 2, 9. & feqq. etiam obfcrvavimusj & quafi dolor juftus pluraaddcrc vctct, pcr ^mmd^m &paucifiimis,ita-» tamen ut infcqucntibus, quae femcl &fimul difturuscrat, , p3rticulatim cxponat. DiligOjVos, imo (quia verba affc- ftuum non tantum in fanda lingva faepiflime alias, fcd Dco tributa fcmpcr notant cffedlumj vos mihiin pcculium fcli- go5 patcrnecuro, libcraliflime fuftento, potentiflime libc- ro, ait. Jeboya. Vosenim hominum ingratiflimi illa tanta, ." imo pleraq? reccntia bcncvolcntiar rnea? ccrriflima indicia^ Ivclut obliti, ita refponfando quarjtis ac dicitps, in quo> & Dcus, nos diligis, quarc demonftrasnos tibipeculiaritcref- fc currse, quoinfigni indicio iftum tuum infignemamorcm dcclarafti, cum nos aeque ac aliaegentes afffigamur. Eja_.

vcrd

JM ALACHI^.

vero obftuiate contumaccs iudxi ! itanc vcrS plane excidit, quomodo Iacobum omnium vcftrum parcntcm inprimo- gcniturae & bencdi&ionis dc tcrra fan&a occupanda tranf- latione fratriipfius Efavo, adqucmnaturaelcgc tantabona pcrtincbant, fi dignumfcgcfliiTctilladignitatc, mirabilitcr fipraetulerinb qucmadmodum liquct cxhiftorijs Gcn. 2/ & II27. capp. defcriptis. Nonne, quod vos non latet. Efavitsfuit ifrater Jacobof diftum Jebov*, atcj ita, ut non tantum cx ijf- I dcm parcmibus, vcrum ctiam codcm tcroporc fimulcon- licepti&natiambo.proindt parcs, &ncuter hadtenus alteri I pr*fercndus> imd cum naturae lcgi Efau prior crat, &pro- Iptcrea lacobo fn dignitatc Ecclcfiaftica ac politica prarferen- |dus, ipfcc£ rantam pracrogativam noncurarct, & fcea, in- iobedicntia fua crga parcntcs, indignym rcdderct, nihil i quicquam hoc promcrentc Iacobo, cx gratia ineumhanc » contuli, ita ut cxpropofito mco major minori ccderet, iti^ < pofteris praecipue, dc nominis ccJebritate, terraecgfertilita- ( te. Sic autcm dilexi Jwbum & vos in co.

Vcvf.s.]Efayum vero odiobabui, eum in horumbonorfi collationc pofthabui, tcrramq£ tam fcrtilcm non dedi cjus poftcris, ut hodic ctiamnum liquct, nam dijpofui mon- tes ejut, totam rcgioncm Edomseorum montofam, Hobad. v. 3« 4* dcfolationcm ac invaftationcm maximam, & pojfeffionem eju* inhabitandam dcdi draconibus dejerti, non tantum quando tradum infrugiferum, montibusafpcrum & maximam partcm incultum ci oiim incolendum con ccfficumpoftcris,Gcncf.3d, 6.8.9. &n> 3. & $h*6- vcrum

jACObE-

favo pra

Edo&a*

regto in* culta*

Judaiex

ctiam, quandohiuna vobifcum dcbcliati antc aliquot znUapttvttj nos in captivitatcm abducebantur, non tanto srocre eos* tereducii dignatus fum, quanto vos. Vos cnim in pofrdfioncm ac|

B 3 tcrram

'4 J Caput Pmmum

tcrram veftam mc aurorc & curatorc rcdijftls, quodqj <fi* jrutum crat, rcacdificaftis, £c in, vcftrisfocdibusfcrtiliiilmu jam turd vivicis^ illi contrainhis cxternis a mencg4cd:i,in Ed&msi 1 captivitatc adhuc dctincntur, ncc indc libcrabuntur obdc- non item, crctum meum firmisfirnum, quod non mutatur Jef. 24,5;, Jcr. 49, 7. fcqq. v, 17. ig. Ezcch. 2f 12, 13 . 14. proptcrcac^ rc- gioeorum vaftata manct, ut videtisipfi, & probe noftis, \\ modo ipfamrem pctpcnditis&prophctias prarccdcntcs.

Vcrf 4.] Vcrumagcillaomnia cffluxcrintSt vobisjc Edomacis,ut fciatis mcadhucinilla ciTc fcntenria, non forc utpcr Edomaeos ipforum rcgio rccupcrctur & aediticctur, rcpctam dcnuo. Qiiod fi dicat Edom, i. c. cjus pofteritas* fupcrbia animi ipfiusdecipicnte cam Hob. ^qucmadmo- dum pcrvicaccs Ifraelitae fruftra fc jaftitant, Jcf. 9, xo.de** pauperati /tfw/«-quidcm> omnibuscg fpoliati & cxuti, at re«. vertemur itcrurn<$ tedtficabimut vafiitates iilas, dc quibus verfu praecedentc, fic ait Jebova Do-minus exerxitytffn, ipfi . xdificent, at ego defiruam, cxpcriemuro^ utcr fu praevalitu-; rus. Scd ratio facilc apparct, cxcujus partibusiit futura vi- <5toria, Dci nimirum ornnipotcntis, qui lila vcre dixit, & lpii Edomxi tcmcre hoc tcntantcs, vocahuntur terminuf improhits. ttf, & populut, cui indignatur Jeboya, us£ in fe* cnlum.

Verf. $.] Hoc oculi vefiri videhunt, vos ipfi critis fpcctato- rcs& arbitri abn^jcef (notacemm phrafis illa, qux vidctut cffc plconaftica, ccrtitudincm & pcrlpicuitatem vifioni*

Job.i9> 27. Ffal. 3>% 21. & 139, i5» Prov. 23,3i0&c^m iaa?u agnofccre noliris mcam bcncvolcntiam. ex vobis collato bcneticio, fcictis ex lllis iiiato judicio, & ditluri eflis, magni- Xficat fe 'jehova fuper (ISQ defupcr, cxipfis codis fuper^ ter- ■ minuffis

qui no* poffunt re- cupewe awtffa,

Xqvvtiq pineuntur

Oculi vi dent.

Jid A L A CUIM*

mimm lftaelis, hunc curat, placidocj huncluminc rcTpidt unum. Ita cnim maJirn haec cxplicare curn Luchero fmc/ trajcftionc. vcrborumhebrseorum, &n S^&n if\fymi\$) m fan ®rcng<tt3fr<Mf/ <JUarn cum Junio, vifuri eftis in*termi- ,no Ifraclis & di&uri, turn quodcoharreantomnia rnelius, tumquod hvp dc humana vifionc vix ufurparipoffit, prae- c-ipuc refp.cdtu totius regionU, tu-m dcniq? qwod phrsifi^, magnificatfc Jchova,&fimiiesinbonam parrem foieant ac

m

cipi dc praefcntia Dci gratiof3,quia fc fuis rcvclac ac glorio \cat fe Je fumexhibccPfai. u6,2.3joeL 2,zi. Pf. 9;, 3. &95,-j.. &9$> hoi»*> 2,3.Infrain hoccap.v.u.&i^, Intcrim non negamus,quod Dcuscadem opera fc fuis propitium , &.hoft;bus eorum- iratum exhiberc qucat. Quae succm ha&cnus funt altata-, cum aliquantd accuratius perpcndimus, & fcopum prophc- Cfle, imo vcrba ipfa non negligimuSi facile delcendirnusiru cam fcntcntiam, in hoc quidcm locode «ternaelcclione^ aut rcprobatione nonagi, utut magno conatu illud hinc cxfculpcrc velint Calviniani, ficut ctiam quidam Pontificij. Primoenim actcrna clcftio cft certarum perfonarum, ordi- nem a Dco inftitutum obfcrvantiumin tcmpore, non vcro intcgri alicujus populi aut vifibilis Ecclcfiar, in qua funt bo- nis mixti mukimali (alias eciam finalitcr improbi ac incrc- duli ad vitam aeternam cficnt eledti, quod .ncmo, nifi qui cum ratione infanirc veiit, affirmabit, curn tota fcriptura,-. rcclamct.j Hoc autcm inlocoagitur de dilcftionc &odioj^'r, Deicrgaintcgram gentcm, quod probant hic ilia pluralia^ \g€n(e. & affixa p^onomina jJfOpNr, EZnntt & verba npKJ, &nomina colleiftiva E3iHN CTSvrv pronomi- nafcparata HDH piJN & dcni<£, quod bis 'TDS feu tcr- raini rcgionis tit meutiO; qui nan ppteft dari in dcdtionc.J

«ter-J

Deatcrna ek&icne

4UtYCp"Q>

bationt btcnon agitur.

Ratio r. quia tflt eH fifig* leruwi

hlc vjpfSr

16 lr. Genefi di tlltele- clione non agttur^

prottAtur.

?. diledio £T 9 dium b$c in qmbut con/i/lst.

mi

nus dile- xit,poft* pofuit.

— -r

Obj.

/?. temp&0

ralis feli- cttM non eftftgnum ekcltonis.

C AP UT Pr I MUM

«tcrna : Tn Genefi vcr6, undc dcfumpta ctt hsc, ad quara al- ludicur, hiftoria>cxprefTa vcrbs i4em invincunt c i$, 23. Jc* hova dixic ci, duagentes funt in vcntrc tuo, dua natiofiu myifccribus tuis (edit^) fcparabuntur, quarum una natio robuftior cric ajtcra, & major ferviet minon. Sirgitur agit dc toca Jacobi & Efavipoftcritatc, dc seterna clc&rione & rc| probacionc nuilo modo agit:ratio, quia multiexiliaa^cr- num perierc, Rora. 9, 6. lcqq* & quidam exhacaeternuar funt falvati> cum ad rcgnum Dei funt vocati, Jef. 11. 44. Amos 9, U, 12. Mar.^, 7, qucmadmoduro alij alibi proba- vdreprolixius. Sccundo fatis cxprcfle hfc dcclaratur, quod diicdiio in terrae fertiliffimaz gratuitaconceflionc, (confcr Deut. 4, 37, 38 )&odiumin tcrrae infrugiferae attributionc confiftat, Vcrba fiquidem in vcrfu tertio adco clara funt, ac fifolis eflcnt fcripta radijs, Efavum cdh h<tbui> id eft, Sffofuifnontes ejws defolationi. Odio habui, hoceft fcripturae ftyio, quae fappius ita vcrbum & [xiq-hv ufurpat, pnetc- rij, poftpofui, confcrri poffunt h#c !oca Gencf 29, 31, Deuter,*i, *j. Prov. \i-> 24 & j-9,7. Matt- 6, 24. Luc. 14,20. cum Matt. \o, 37. Sic ctiam ONZ? i. c. fprevit, ufurpatur, Pfalm.7<?, 6/. quod fi dicas cum Calvinianis, oflc hoc bcne- ficium Judxis prseftituna in tcmporc elcdtionis aeternje 7iK^^/ovy vci, ut Iunio loqui placct, cfle documcntum: cum fcriptura refpondeo,noftrum non effe, vcl cxfeJicitatc extcrna, ncquidem Dci dile&ioncm, ftantum abcft, ut seter- nam eleftionem quis indc proect) vcl cx infclicitatc odium, multo minus aetcrnam rcprobationcm certo demonftrarc->> cum Dcus filios fuos hic caftiget, & malos ditet, ut ad pce* nitcntiam fua bonitate adducat.Vide faltem Iob. 2*. Pfal.j7. &73>Icr.u. Pfal. 17, 14, & totumlibrumlobi, Quid.^quod

fideles

Non agi-

delcs falvandi, non fcliccs in hac vita , infideles damriandi flenintur noninfcliccsin hac vita>, Vidc Lazarum & di- vnem epulonem Luc. 16. Praetcreacotura confcicntiaOL, fuam illud Calviniarii afi*erunt,cum non rgnorencomnibus Bjudxiseffe tcrrataillamdatam, non verd seternam felicita- wicm promifiamauccollatam,quod tamen necciTariofcque- |irctur, fi id clc&ionis dTcc ttftj&tv. Si autem cft rantftm hoxTiSy etJcuTw, quidindcfirmiterprDfeco]Jigcnt> quodca- i mcnrequiritur inrc tam ardua£ Dcindc fmon agitur hic & l deodiofimplici &proprie, fcd tantum fic di vffif'

|; €to &comjparaco, multd minus hic agccur dc udio Dci pla -r neabfoluto, maximecum, cur hoc odium Deu3 inpoftcrisr EEfavicontinucr,caufaadje<fta lcgatur, cft nytp-> ^fUer- jff^1*- rainusimpietatis. Rom. ntiim ncgat Apoftolus: Jaco- bum eflc Efavo pradatum ob Opcra v, u. quod nccj nos af- fcrimus, idcocg ncq^ilianc^auo noflram hanc cxplicatio* nem evcrtct, praecipue, quia ncc in illo capite Apoftolus primarioagit deeledtioncad vitam aetcrnam, vel reproba- tionc ad aeternum exitium, & propterea neque Jacob & Efau ,in fua pcrfona vcluc ©^JWy/^S ibi potc- tunc adduci, cura hic in iua pcrfona nunquaai* illi, Gcncf 3$, fcqq. fcd cju* pofteri temporc Davi- dis ab illius poftcris fubjugati Ifraclitis fervierunt %. Sam. 8, £fAV\po. 14. Ec licct jugum hoc aliquotics ecntarint cxcutcrc, tamcn \ fterifirvi- itcruro.debdlati leguntur2. Rcg.$,io. & 14, 7. Unde pa« erutptfe- tccdcduorumfiliorum Ifaaci eledionc & rcprobacione ritjacehi. cerni hic apdd Prophccara & Mofcn non agi, fed dc diffimi- liutnuscj poftcroruminrcbus corporalibus conditiont>/

C Paulum

ti non ccntr/tdi cit.

18 Paulut

In fpiritu- dhbus Deu* nul-

tfil77 cdlt

&bfolute\

Hovtlnes

i>.- Deuw .*£r<iti*

! Paulum autem ut typurn ca allegare, hocm©do:Sicut Jn-

cobo Jus primo gcnitura^terrae fertifitas, & temporalis Mef. I fi* ex eo prodituri nativitas cx gratia obtigit, ita ad eocleftis

vitae hsereditatcm v.ocatio iine generis pmilegio, aut opc.

rum merito horainibus a Dc.oindulgctur, Vcrum dchis

aiibi prolixius

LOCI COMMUNES.

Ex ver/u.2t]

I. 'Diligo vos] Dcus eft caricas t. Johan. 4, \6. & proindd nullum hommem abfoluteYhoc cft, abfcjinfidelitatc effct^ odifte poreft, Sap. u, 24. & u, 1/, i6> &fidiligit munduau Johan. 3,16. & inioiicos fuos, Rom, /, 8, nullum abfoiuto odio reprobar, ln exrcrnis aute-m bonis inarqualiter di- fpenfandis lib.errime agir, cum non acque promiferit ca mmbus, quemadmodum ipiritualia ob.cdientibus verbo 62. ufurpantibus mcdia.

//, Et dicitts, in quo nes diligps\ Hoc eft plercriimqu& ihmundo ingenium, ut Dci in fe bcncvolentiam non a* gnofcant, &nunquam vivant contcntipraefentibus fuis ba. nisj laudent diverfa fe<§uentes, cumtamcn vcre quaeftus magnus fit .pietas,cum animo fua fortc contcnto t. Tim.<5,& quaiis crar in Paulo PhiL^., \\. Piaccipua* cnim vitae huma- nx funt aqua & panis, vcftisq? & domus tcgens imbcciilaaij conditioncm, Sir. 29, 2,5, Ghriftranivcromcrito quotidic cum Davidefeipfos exfufcitant ex Pfal. ioj, %. Bcncdica^- nima mca Jcho.vse, & nc oblivfcaris uilius bcncftciorum cjus.

II/.Di-

[ *»

H bo*k externu

*lte- ri 4 De*

frifertitt*

2M ALACm&>

II L Dilexi Iacobum, £favnm odio halui] DctTS ifU cxtcrnis ac tcmporalibus aiium alij praefcrc5dc quo oeculto nobis, fcdnoninjufto, Dci judicio mcrito cum Apoftolo cxclamamus, quam infcrutabilia funthaec judicia cjus i^uam inpcrvcftigabiics haeviaccjus Rom.n, 3/. Quis fuit Jpjus confiiiarius v.34. alias quod ad faiutcm confcqucndam >pttinct,indicavit vcrba fua Iacobo, ftatuta fua & judicia fua / Ifracli Pfal.t+z, 19. viam, ad pacrcm quae ducit5novimus Io« han 14,4. quaccft fldcs&bcnignitasvcra Ffal.25,10. & iru J hoc ncgotio conliiium Dci omnc nobis cft revclatum A- >dtor.20,27*

Ex vcrfj.

DiJJofuimontes ejtn dejblationi] Habitationcs, fcdcs> a* \A Det Igri, domus, non calu offeruntur, ncquc induftria noftra ac d*»(-urt iquiruncur, ncquc pro arbitrio hominum diftribuuntur , ut IfaUo ja&abat Nebucadnczar Dan. 4,30. Scnnachcriblef. Ijjtf, 16. 17. & addc ludich 2, 5. fedaDcoipfo danturaccon* IfcrvanturPfaI.t27, t. Q^icmadmodum exetnplo Abraham, f Ifaaci & lacobi poteft probari, ideoq-, quando aiiquid pro- ppcrc nobis fub manus fucccdit, nc facrirlccmas plagisno- [ftris, Habac.Md*

Ex verfu 4. ]

I '' L Vicit Edom? de paupsraii Jumm, feditetumsedifcahimm'] ^60!- f Htc vidcas multorum hominuminfaniamjqui^^;^ aoili Ivcrcntur Aftor.j, 39. quod fcripturaalias vocat cmph3tice, j lclata m3nupcccarc, Num.ij, 30. Videhic Nicanorcm, lu- fianum apoftatam, &c

/ L IpJi adificent > ege defiruam^ ]

Nullius cft fclixconatus & ucilis unquam, Confiiium ftnondctcjjuvetq:, Dcus.

C 2

Felix & infelix fuaefm.

Deut eU verax* '

Opera Dei

Ifraelita e funt ' Dei filtj as fer*

P/.

Gaput- Primu.m:-

"s*pe cft favorisdivfni indieium, fclixia ccptis fuceefius, & contrairaefignum,infodixevcntus, Hag. i>6. Zach. 8> J2. Ffal,90, 17. Prov. 3, 33. Vcrurat cnim eft utrumqp, quod fpcspiorum non pcrcat.Pfal; 9,19. & 3*, £. & contia,quod improborum fpcs pcrcat, Pfal. 112, 10.,

Ex verfic /. ]

/. Oculiyefiriyfurifunt] Quod Dcus pra?dicit, certd prseftat. non cnim cfthomo, qui mentiatur, an ipfc dixcrttj & non facietran ioquutus fucrif»3uion praeftabit illudf Nu- mer. 23, 19; Proindc ftet nobisiiludin mifcrijs : Credomc vifurum bonitatcm Jehovaeia terra vivcntiumPial.27,13,14

//. Et vos diUurii magnificat fe Jeboya] Pij ex judicijs DciDcum faepe cekbrant, qua dc rc Pfal. 9, 17. Exernpla funt, quandopij liberati Dco publiceegcruntgratias/Exod,, ij\Jud> 1. Sam. ts. 6. Eft enim opera Deirevelarc glorio- fum. Tob. 12. 2. Prov. a/> .

PARS, TERTIA^

Vcrf. 6.] Ad textum ipfum Malachiae rcdimus. Coh«« .sntia autcm cum prxcedcntibus fatis bona.cft, fi non Cal- viniano more ca imcrprcteris de abfoluto dccreto, h. m. Quoniam audjtis, 6 Ifraeiitse. Efavi pofterosob fuam im- pictatem-obftinatam tandcm punirc, vo$, nc idcm vobis accidat, fedulo cavete, & a vcftra improbitatc dcfiftitc,, cjuiacgo vos, ut fiHos <uos parcr curats i^c^ dc ncccffarijs quibusqp profpicit, hadtenus amavi, ficut in vcrfibus pr«- ccdcntibus dcclaratum cft. Naturaejexhoc diditat, bcncfa- dpribus non cfifc mala rcfcrcnda gratiam, fed eos,a quibus bencficia acccpimus; cflc coiendos,///W bonorare fileth mc- rn6 dcbct , patrem , a quo vita m ac nafcendi pnmordia > rc-

liqua<£

Ma lachi^, iquacj ad cducationcm nccctfaria habct, imo & fervw, ^uitantumvivlurti&amiftuma Dominoaccipit, honora- •c ac. venerari folct Dominum fuum> Quod fi jarn tu> 6 frael, Exod.4, 22. Luc. 1^4. & inprimis tribus Icvi JSTum. j, l6.cs primogenitus meus filius, & fi egoCum tuus p3ter, m$i e/l honor met? quo me honoritis, & Ci cx jurc rcdcm- Ibtionisaclibcrationiscx captivicate Vomini vcftri fum cgo, aM ejl reverentia & culcus w^Vquoinloquendi gcnerc & Ibnaiiagsnumen p*o rationc V. T. pluralTtatispcrfonam"* f :i unicacc effentiae divinar myfterium irrdicac, tucn quia toOn Talfo dicicur EID^nN cum alias fic utaciflimuro ilngularc* turn quia Dcus ipfe in prima pcrfona dc fc pluralitcr tlpqukur, qupda;ias in fanfta linguanon cft uficatum, & cxcmpla, quaein concrarium arferri folent, omniafuntfy- nccdochica : Et porro hic intcrrogatio maximum pondus addic fcrmoni, q. d.adco mihi nullum dcfcrris honorcmy ut fiuquis diligenciflime querat, nihii camcninveniac, & Jicct vcftraimpudencia in rcfponfandc ac ncgando fit maxima^ > fypra v. 2. infra v. 4. hictamtn obmntefcerc cogirnini, ncc quidrcponcrc pplluis, habetis quicquam, ait Jefava Domi- nus exercituum, Et hocdicit quidem Ifraclitis omnibus, yo- i# tamcn inprimis, ofacerd$tes, infra c. 2, 1. qui rcliquis pie- tttis cxcmplo praeluccre, corruptiq? cultus mei ctfc vindi- ccs dcbcbatis, maximd hacc cxprobraf^ vobis, ocentemto- res nominis mei hasc rncrico oppono, & vos ncgligentia? iru officio rcdarguo. Verum quae.vtftra cft pervicacia, non- dum vultis vidcri malefccifTc,quod omnium hypocrirarum cft proprium, at dicitts, ^Ua in re contemnimus nomen tuum* quitibi tot facrificiaquotidie offcrimus, & alia noftri .QfBcij tbimnsmuni«u. .

Cis Vicrf,

2ir

Myfleriu \ Tnmtatit inV. T. adumbf&< tum*

Interyff- 1 g*ttoRbe- \ tortCA.

SacenU > tes inpri* mis repre- bcndun^ tur.

li

23

mncvi ci

PMltlo

menfk Je»

Ojfertur

C£4Ufft ,

cUudum\

tgrotum

Di9,

I Caput PrimUm.

Vcrf.7. ] Kccfte vcroid praiftafis afferentes fuperdttr ffieumpQllutumpanem-, fcuciburo, quomodo fcriptura fapt id omnc vocat ESnh vcl pancm , quod ad viftun cftneccffarium, Matth. 6, rj. Luc. 14, 1. Undc etiaminfra v. 12. S^N dicitur, f & fic ifti difccptationi anfa praefcinditur, quomodo mcnfa , in quapanes propofitionis foicbant po- ni,dicatur altarc.^&fimiiibus qu3eftionibus,magno quidcr* numero acconatahic agitarifolitis, fcd parvo commodo acprofc&u difccntium) ac dicitps, quainre polluimut te f qua in rc ignominiatc afficimus ac fi cifcspollutus/ in eo yuodl dicitisztq; cum animis vcftris cxiftimatis, tantinoncfie fa- i cicnduro Jchovae miniftcrium , ut magnopcrc fit dc led^ffi. mis oblationibuslatrorandura > menfam hanclehoya contem- tibilemeffe> huic altsri & mcnfae in fccundo tcmplo non ad- clTc tantam fandimoniam , quanta fuit in priori, cum dcfit ^edificationis &fplcndorisambitio.

Vcrf. 8.] Nonnc cnimid cogitatispcfsimi, quum offer* ^eontrsLexpreiTam lcgcm Lcvit.22, 20.25.29. Pcut.i5,2i, animai cacum ad facrificandum , & diciris, non cft mtlumi quodtamen pcfsimum ciTc noviftis ctiam admoniti (quo- modo malim cum Luthcro noftro affertive & narrative, xctxm j§r cin fclirifcee opffcrf/ fo rtu$ rs ni#t M\t •ftciflcii 1 quam cum Iunio, nihilnceft mali^ Vci cum Ribera , nonnc ma- lum I lntcrrogative vcrtcrej etitm qiium offerits cUndtm aut agrotum, dicitis tamen impudentcs , non cft mklum> iru hunc ufum iiiudanimaicftfstJsbonum, £'ei#8ttftgenwgjtf oplfcrn. Quouique vcro maic fcriati mca abutimihlclcmcn- tia^ quumnc ilium quidcm mihi fummo rcrum omniurtr Induperaton & regi rcgum,fupra v.(5. honore m cxhibcatis, quo duccm aliqucm vcl tcnucm prfcfc&um dignaonni. Agc

quis -

Tronid

m a z jl c m x m^ f W

^uisquis cs dc hoc ingratorem grcgc, cxperimcntum capc, } ^

^r*Zf«^cacum,.cla.udum gut ffgrotum jam duci tuo,.*tL* kdfo& acceptum habiturtu: cf£ ille te f aut an fufcepturm cf£ vultum ' aueptuni r/*flm,tibi<g pctica benignus conccdct ? Nequaquam, ita_. ( novi cum, cjuftcgjuraacconfuctudincm !. Sam. $> vj.tith* hcvaDominusExercituum.

Vcri.9.] Qiiid igitur ?' Dcum vcftrum vos poflo dcfraudarc, & rsmcn cum propitium habcrc cxiftimath f jFruitra diis, quse tamcn treftra cft inconfulta audacia, itau Igcrgite, &cum talesadhuc fitis, Dcum corianimi placarc, • iciiiccctuturum crcdo^ut vobis fe clcmentem exhibtac ob i vcitram -hypocrifio. Nunc ita deprecamini qutfo faciem iDeifort^Qam non itaaccedere audcrctis.in confpcftuncu Itcnuiflimi alicujus prarfccti fqiiomodoraanctinea, quam^ j.fupcriori vcrlu ccrpiccomparationca minus ad rnagisJu* I fiaj ut gratiam faciat no&it, vidcvc fane, quis fit vcftraruca., precuincffcdkus, dum e manu veftra ejl hoc> dum in pecca- Hs vcftris maneus, an fufcepturw efj^ Dcus fortis ullius ex v.oips vultum? hoc modo, ncmpe durn ita impoenkentes vos gcricis ? Kon cft, quodhoc vobisprornitatis, attleho* vst Dominus exercituum, & quidem hac orationc pcr pro- phecaradcclarat, quac cum eft kmSiT©* crebriscgintcrro- gationibus, cjuae conficnti* punfturis & crcbris ftimulis aculcata, magnu pondus habct ad focordcs hominum ani- taoscxcUandos. Ethinc poenarum neglccSi cultus divini cofnminatio incipic , q.uae funt I. precura rcjedio hoc v. II, Ipiorum Ifraclicarum avcrfatio. III. facrificiorutxu j rcpudiatio v. 10, I V. Vericulcus a Judadsad gcntcs trans-

Inttrrog*

Pcena de-

nunciattir

latio vcrf. n, tcrf. 12p

V, Maledi&ionis ia contcmtorcs immiffio

LD CI

*4

Ptrentes jttnt h$no rattdi.

Caput Primum. LOCI COMMUNES

Ex verfu 6 ] I. Filim bonorat patrem, & fervu* Vominum fuumjj

Deu4 esl pjter.

iPrimum infccunda.tabuia prasccptura eft dc honore parcn-. tibus & omnibus majorum loco qui funt, dcbitOjEphef.rt,*. quia ab ipfis fccundum Dcum vitam & omnia habcmus, & ipfifuntinhistcrrisDci vicarij, puta viriDci miniftri, ficut exprctfe hoc citulo donantur magiftratus Exod. tz^. Pfal, S2> 6. Joh. 10,34, Sic Dominus gloriarn attribuit patri, ut fupcrior fit libcris, & judicmm rnatris firnjavit in filios, Sir. 5, 2% Fcccancigicur gravifTime filij, qui hc^ honoro parentcs non afEciunt, pcccant fcrvi, qui Domrnis fuis non obediunt, dc quo L, C. piura apud cos, qui in quartum dc- calogi praeceptum, vcl in h^c loca Pauii Hph. 6,2. 5. 6.7. 8. Col. h 20. 22. fcqq. Tit. 2, 9. Commcntaria cdiderunt. - II. Sipaterfpn]Hic locus, quemadmodum & is qui 1 habctur c. 2, /o. & Eph, 4, 6. Hcbr. 12, 9. fatis exprefTus, Cal credenttt ^i&iariqs redarguit eos, qui dicunc, Dcum noneffe omniunt \ homincm Patrem ulia rationc Quod cnim fit patcr rc- & *w»/*rgencratorum&cIe&orumratione gratiarlpeeiaiis & ado- bsminum. ptionis, libcntcr Iargimur Matth.6, 9 quod veronon fit o- mniumomninopatcr, rationc Creationis, idcftquod pcr- ncgamus. Nam ut amoris divinifunt gradus,ita ctiam pa- tcrnitatis,unus gcncralis, quo homincsa fc crcatos .* altcr fpecialis, quoin Chrifto renatos, ac praccipue pcrmancn* tcs in fidc us<£ad fincm vitarcomplcdrltur. iendm I Hfc eft honor mei :>]DcuS, quo patCT clcmcntior

I Pfal. 103, 13, Mal. 3, 17. & quo Dominus major, infra v.

magis

magiseftfuperomniaamandus atq; colendus Exod.20,3. Definat itaq, inanibiis titulia Dco obftrcpcrc, & iilum fuum patrcm in orationc Dominica, ac Dominum infymbolo appcllarc Matt.7,au. qui illum non ut patrcra honorat,ncc ci fer vit ut Domino. Rcfpondebit cnim ftatim ipfc cx Icf 1 29, 13. Appropinquat mihi hic populus orc fuo , & labijs ! fuis rhe honorat,cbr autcm corum procul abeft a mc Matt. p}> S? Proindc fruftra meitacolunt v.9. quoniam oculi i Domini fpcftant ad fidcm, Jer. 5,3. &Ichovafpcftat id, ; quod eft inanimoi.Sam.j6, 7. \

IV, Ubirevercntiamei, 0 ftcerdotcs'] Quando gcncralis llliquaimpictas Ecclefiam pcrvadit, incauia &culpa funt |plcrura<£ potifsimum vcrbi divini miniftri , qui conftituti ifunt fpcculatorcs, & tamcn pcccatorcs notorios non incla- [triant,Ezcch.3.& 35. funt fadi vigiics, fcd dormientibus illis [jdiabolus fcminat fua zizania Act.20,31. Hcbr.|2, 17. Matth. ■13,25. utfaepe pofsisilludprophctaclcf.c.^12, & 9, x6, dt> Idu&oribus Ecclcfiac ufurparc, populc mi, qui tc ducunt, fc - iducunt. Hoc cnim non tantum fit malc doccndo,fcd ctiam [officij partcs negligendo. Vidc Ezcch.13. &34« capp. Ier.23. [y fde filios Eli, pharifeos ac fcribas*

V. Qui dicitvi) in qua re CQntemnimw te ] Hcc cft hypocrl Ifarumingenium, nolic vidcripcccaflc, undcfuis impijsfa- iftis fcmpcr pictatcm praucxunt , qucrmdmodum Chriftus tp Pharifacbrum pcrfonafquositafarpevocatMatth.^, 2. J. .& 15,1.7.. & Z2, IS. Luc.*3> 15. ) iUoa cgregid dcfcripfit Macth. 25, 2,4./.i4ti/.i7. cui David aftipulacur pfal^io. Excmplo <cft SauU.Samj^. & Acfrab lef. 7.

Ex yerfu 7. J

/. Jffsrentes cibum follntum ] Cum omnis cultus di*

D v vini

25

ut pdtcr & Domi- nu4.

Mimflri verbifj- ddHt offi- tium.

Hypocru Urum in> gcnium*

Oblatio

1

foUutio,

Z6- % C A P U T P 2^ I M U M.

divini depravario Dco displicct, tum ille inprimii,quam d avari & fraudulenti adresdivmas vclincleemofynas al quid offerunt, ut itarapinamfuamexpicnt Mauh.23, ^ x

^ftLuZM) 41. Icf I, |/.

/. Qua in re poUuimM te ? ] Deus fandtifsimus quidcr populi non potcft, improbi tarnen eo func animo, fi po! fent ipfi macuiaminfcrrcj ncqucipfifandtifsimo parccrcnt ficuthodiefaciuntillbquiper oo)nia,qu£ Dcus ad faiuccn noftram ordinavic ex fumma mifcricordia,exfccrantes pi ximopetunt malcficri, utpcr Chrifti vulncra» SacracDci imoipfam Dcidcxtcram, quo vix ulium intcrpcccat?, qi contra confcientian^funt^gravius awt Chriftianohomind indignius,

Ex verfuS. ]

/. Qmmaffertts animal ccecum] QuandoDetts in lcgc a dco fe vcrc praecipiebat, ut vidtima bona & finc labc offerrc tur, idpraetcr aiia indicabatur, quodChriftusille agnusDc crac futurus finc omni macula, & quod Chriftlanos puritat; vitasftudere dcccat^cprcccspurasofFerrei.Pec.i,!?. Heb,^ 26. & 9,27. Rom.12, t.Ephcfj^^, infra v.u. Inprimis vcfc iliudnotandumquodnonlicucrit offcrrc anitnal cacurri. nec aure, ncc pcde, ncc canda caxcns Lcv.2Zj 22. non enifn vult Deus aut probat ccecum, h, c. non vidcntcm aut fcien- tem Dei pr£ccpta,aurc carcntem non acceptat,hoc eft,qiii illis,qua£ audivit, non obedit ."Pedccafiura nonprobat, hoc cft,cum, qui in pietatis vianon progrcditur: Quo ctiam pcr- tinct iilud de caudac abfentia, non enim probatur Dco , qui non perfcveraverit ufque in xincmL ,

//. Offer iUudjam dmi tuo] Dcus omnibushominibus lcngecrat antcfcrendus, cumfit Rexomniumfummus ac

Vt&ima pura quid vettt ?

Nonpr$* h&tur.

C<XC4-*y

furdas , dAud.4%

Deo fum* mo male.

priraus

Petcatt»

res Detti \noaudit.

primus, & a quo rcliqui fuaregna &ducatiis,imc>omnes *fa#>fy -;>mnia acccpcrunt Prov.8,14. J$.Dan.2«ZT.A&.i7,2/.Verum t*mmur* plcramquc non tantum quifpiam dux , fcd quarcuncj ctiam aliamala erux,modohominiarrifcrft, ciantcponitur,ab a- jlvtero divitiar Eph.frf.siluxuriofo volupf as Phil.s, 19. abam- ilpitiofo honor 2.Tim.3, 2, 4. J.

Ambiciofus honos, & opcs, & faeda-voIuptas> Hxctriapro trinonuminc mundus habct. Ex verfu p. ]

Depreceminifaciem Dci, dum e manu vejlra boc3 an fufceptu- mrm cf£ vultum yeflrum f] D E U S pcccatorcs praefraftos & ! ; fhypocritasnonexaudit Johan.9,31. Ief.r, if. nam qui avcr- ftitaurem fuam abaudicndalcgcctiam oratio cjus abomi- Inatio eft, Provcrb.^S,^. Siquidcm pcccata intcr homincs {& Deum fc interponunt, cumcjabiliis fcparatit Icf/9, fProindc clarnores vagifinepoenjtcntia qui funduntur, nil Iproficiunt Job.35, 8. u Pfal.18, 42. Pro v.i, 28» Vidc pJura linZach.7, J3. Erranc igitur Calviniani affcrcntcs, homi* rncm in pcccatis grandioribus vivcntcm gratiam D E I non lamittcro.

PARS QJJARTA.

VcrUo. ] Vos vcro faccrdotcs appelio, qubrum culpa lac ncgligcntiahi potifsimum mores maliinvalefcunt,quid [mcrici randcm cftis hac fupinaofcitantia? Ego vobisdc vi- [ftu profpexi, praemia laboris dcdi, ncrao veftrum gratis mihi infcrvit, nondicam pontifcxmaximus, autfacerdosa- liquis, fcd nc ipfiquidem janitorcs, qui templiclaudunto- ftia , fuoiniignicarcntpraemio, nulluscft, quinonamplam fui iaborismcrccdcm rcportct, & nihilominus tam negli-

D 2 gcntcr

Sacerd»- tibus ton- cejfa pra- mid.

Mali n$n ittattt.

Dex/ wtd-

toshtbct

tuttores.

Pbrafi V. T. cultns N. tndicA

Caput Primum, genter rcm tantam agitis. Qm cmvciintervos e§£> ^ul.v-cl claudat fores gracis .^Nerno qunquam, Imo nonillujlratit aU taremeumgratis. non acccnditis igncm in eo fine corrfpcnfih 1] tioncfatis rnunitica, & tamen, utriteomnia fiant, nonri- detis. Quod cum itafit, nulla ctiam ef£ mi&i amplius deleU^ tio in yobtf, ait leboya Domlnus exercituum & munus oblatutn. per vos acceptum non haheho e manu yejtra, vcfira, inquafTohy-. . pocritarum & improborum miniftrorum..

VcFf.ix.] Ecnecogitetis>quisigiturDeum tumcolct? Pr*dico, quanquam vos pcfsimos Sacerdotcs cum vc*. ftrisfacris abjcccrp? meo tamcncultui nihil quicquamdc-i cedcc,

j 7McP iuoi^s yjij c&fo.M

l Q\ %s fte Typ-yorZT?..

^M^m ab ortu folis tts^ ad occafom ejus rnagnum erit nomcYL^ tneum ingentibtts, a qmDus pcr to-tum tctrarum orbcm agno^! jfcar, & magni(iceceicbraboo ut nonamplius Scclcfia fit .cxjguis judjeaennibus indufaVfed per tocum mundum dif-r ; fufa, & tn omni loco juffimcntum ku fypi&^ affsretur nominu meo.& munm purum. Ubi per phrafin V. T. cultus N. etiam indieatar, co quod complcmentnm praecipuum hujus pr*- dictionis eo p-rtincat, fiquidcm tum, uc hincinde apud; prophct3s, ctiamipfumMofcnGcn.o, 27. Dcut 3^ 2, fuit. prasdicxum, dodrina de Deo pcr totum muncium fuit fpar- fa, & ipfe inde agnicus & religiose cultus» Quomodo & ipfaj verba propric cum Dn, Franzio acciperepofiumus , & ta< men reliquorum interprctum explicacionem non rejici-- mus. Fcmporc cnim prophetaeexgcntibus multiprofdy*' ti focra cadcm curri Iudids habebant communia, Dcoquc Icroioiymis facnticab^ntA&itaincfpicbatimpieri hzc pro-

liiiiiio ;

M.JLA ClllJE. I

orifslo:' Vcrumtum dcmum tnanus uitima fmt impofita..,'

2&

{ Gentium

VOCatio.

quum jam tempore Apoftolorum j.ct omnes.orbis anguios fpnus dodtrinae deMcfsia fuit auditus,& gcntes jam pro fuf-

ftfimcntoprcces, procj muncrc :puro puram confcicotiam^,

jjvcram obedientiam , fpontancam clccmofynarn ( quippc

Ij&m cxhibito corp04re defincb3nt iftac umbrse viftimarum- & ucrificiorum , quorum ufus fucrat in. V- T. Colof. xixj:

|Hcbr.;o, imofcipfostotospcrChriftum mundatos Dco ofterebant» Qu« omnia uc tanto rc&ius intelligantur, \

I conferantur primum de vocatjone gcntium , quae diclsu} func Ioci 3, 21. Amos 9, ir. 12. Hob3di v.17. ig. 19. Mich. 4,? v.2. AddcMatth,2i,4f. Ioh jo, j<5. Rom,*5, 9. Colof.T, 23. *tf#;Wd

1 Deindc, qu£ dc fuffirncntis & viftimis N". T. didla func A- n. T. poc.5. S. & 8, 3. 4. Rom.12, i. & 15, 16. Phil.2, 17. & 4, 1$. i.

! Ecr.2,J. Hcbr.tMJ.ioY Curn Pfat.^,6% &5J, 19. 2*. & 141, 2.

! Quibus, omnibus probe cxpcnfis, nondum poiTumus ad- duci, ut conccdamusin Bciiarmini, reliquorumcj Ponti- ficiorum fcntcntiam, hoc loco praedici facrificium Miflae, Bellarm. lifcj. dc Miff cap.io. ih illo cnim nuilum fuffimen- tum, ncc PirtJO proprie & ftridlcaut fpcciatim facriti- cium dcnotat (quod dcclaratur pcrvocem roj) fcd iru gcnerc oblationcmaut munus quodvis, tam prophanucn.,

quam facrum fignificac. Eft igitur colle&io vitiofa, a gc- nercadfpcciem, quacducituraffirmati/e: «~ cft ob- latio. E. caquacin Mifsa,ut dc rcliquis nil dicam, dcqui- bus alij copiofius. Vidc Chcmnit. p. 2. Exarn. L. 6. dc Mif- fa, argum.8. Baldvvin. in h. !• IUud addam tantum, de co- gnitionc Dci & cultuinde rcfilientc, acinnobis oriundo

hicagi, indiciofuntca , qu« fcquuntur, quia mdghum ryk

4nm .meum crit ingentibm , ait lehoya Dominus Exercituum>

D 3, quiai

Sacrificiu MiJJk bic n$n flabt^- litur.

i"D?:

3°

Menfa

Jebov*

tontemti'

Suum U-

borem

multiex-

toliunt

bypQcrit*)

qui Defi

mila* vt* £lim<u fit* irifitant ,

Caput Primum ;quiame Dcum verum rc^e cognofcent, totos mihifedc» dcnt&fuaomnia. Quid verohoc adfacrinciumMilfac^ Dc cujuspatronisid quod fequitur rcftc ufurpcs: Etenim vo$ profanatisillud myfterium. Scd ad rcm.

Verf. t2 ] Etcum propheta ad cxaggcrationem delicTo* rum fupcrius reprchcnforum redimus. Caufa, cur vos vc- ftraqjj facrafim tandem abjediurus, harccft: sEtenimvos pro* ^miiWmcumnomcn, & anfam a-lijs contemtim de me Dco veftro loqucndi prabetis, in eo yuod dtcitis?2c non folum apud animum veftrum cogitatis, vcrum etiam orc profer- tis, menfam Iehoya pollutam efie, Sup. v. 7. & froyeneu* ejm com temtibilemejfecibum> non eftc quod multum laborctis , qu« & qualia offerantur, cum etiam maxime abjefta pofsint fuf- ficcrcL.

Vcrf.li.] Hoc licct egoDcus omnifcius optime norim, & vobis pcr prophctas , quibusrcvelavi , dcnunciandunu curem, tamcn pro veftra hypocrifi veftram iliam in Dci cuU tu datam opcram cxtollitis & dicitvs, ecce> ^uantumfatiga-* tionvs in nos recipimus, quantum laboris exantlaimis, & quantum tocdij dcvoramus, dum harc animaiia benecurata cute & nitida hucinhumeros fubiata apportamus, quan- tum molcftiaeexhaurimus, dumdebonis facrificijs fumus folliciti, eaqueundiquaqucexquirimus. Jta dicitis hypo- critae, veftramcjinDcum pietatcm magnifice cxtoiiitisco- ram hominibus,cum vix ofsibus haercst animal quod affcr- tis, quumfuffiare poffetis iihid > ita carne tcnuc ac macilcntunr \cii> utfiquis exfuifiatct inillud, in terram concidcrct, ait. j Jehova Dominus Exercituum, qui & vos & iiiud probe no- Ivit, veftramque hypocrifin oditexanimo, necimmerito, cum non tantum macrum; fcd etiamraptuui claudunut

&<egro-

A4 ALACUIJE. \ lix

& tegrotum afferam munm Dco ohlaturi , nullumquc pccus tam rttrura vcl abominab/ic fir, quod Dco confccrare non audcacis. In vos ipfos faltem defccnditc, veftram excuci- teipfi confcicntiam, quid hxc mihi placcanr. <An acce~ prumhabebotllud cmanu.vejlra, ait Jehoya? Nullo prorfus modo.

Verf.i4..J Imo, utfimulacfcmd jam dicam defrauda- Miledl tionibus omnibus, maledttlus effcmaclinator , Luthcrus ; Vn clcganccr, VcttfyaUfifytr/ qui five apcrtc2 fivc occulte & aftu fy°^"Jf quodam Deo vultilludcre, cjuscgcultum adulterarc, qualis cftille (ut cxemplo rcm declarcrn)qui quumfit in grege ipjius mafculm integer^voyet & facrificAt corruptum Domino, malcdi- ftuseft, inquam, ob contemtum tam infignem , quum mo duciacprsefcftocuilfbet tcnui poftponit , nam rex magnus fum ( quod nomcn habcoin V{z\^y,z.)aitIehoya, Dominus Exercituum. Et proinde non poccft quis tcmerein mc ica illudcrcaut i(npunc,& nemen meum ef^reverendnm tngentibus, quas punivi, ut fciant mc jam rcvcrcri , & cum ipfae me jam ritecolunt, multomagis dcbcbatis vos majori honorc ac rcvcrcncia rac profequi, qui cftis mcus populus ac pccu* liuov,

LOCI COMMUNES

Ex verfu /oj

I. Qtusef^ i qui claudat fores gratis f ] Miniftris vcrbi Stipendia liectaccipere ftipendia , quod pluribus probatum cft Mich. mimflrz- 3, 2.3. Scrviuntenim grattsnon advcrbialiccr , fed nomi- rum naliter.

I I NuUa ef^mihi deUtJatio in vobis,- & munw de manu Impiorum

yeflra\

3 2 murierA Deo non pUcent,

Evangelij univerfa- lii prtdi'

& invocd'

no

Jdem pft* ntum /k

ptus re- p**ben*

Hypotrifis

Caput Primum. yefira acceptum non habeol Oportct prius Dco placcrc perfo- nsm,-quam munus, qucmadmodum Dcus rcfpcxic AbeJcrti acejusraunusGen.4,4.. Saulcm autcm inobedicntemquia fpcrnebat? ctiam cjus faicriticium contcmnebat- *. Sara. /y# Vidc dc hocargumentoin Amosy,2*. Mich.<5,7.H3gg.2,i4, Addcinfrac.2>y. Excmplafunt Gen.4,/, Num.i^ij» Pf.50, S. ^.feqq.lef.l, 4r.-Icr.tf1 %Q.

Ex verfu \i. ]

/. Ah ortu folis ufy ad occafum ejwMAgnum erit nomen meu] iRcligio vcra in V. T. tnuna tcrra Judaica maxime floruic ?Cy6, i.& 147* 19» Scd in N. pcr totum tcrrarum orbcm cft difperfaMatth.28,i9.nccunquam ita eftuniloco aHigata; quinfedes mutarepofsit,non re&ctradtata Matth. 2*, 43» AmosS, IM2.

II. In V. T. omncs quotannis adorabant lerofolymis, verum in N. T. in omni loco redle potfumus Dcum invoca- rcIoh,4> 2t. i.Tim.2,8.;ibiintcrfo!osIudaeoscrat publicus Deicultus, nunc interomnes gentes.

Ex verfu /2. ] Vos frofanatis ittuL Quia hoc ioco aliquotics Dcus & prophcta illius , idcm flagiuum, vidclicct contcmtum cul- jtus divini, rcdarguit, doccmur, fepedecodcm pcccato,fi i invaiuit&grandcfitjCffc agendum.2. Timoth.4,2. Nun- jquam enim nimis inculcatur, quodnunquam re&e ob- fcrvatur.

Exverfuij.)

Ecce quanhim fatlgatisnvs > quum exfufflare poffetvs illud9 airfefava] Hypocrifis latcc quidem homines, Dcum vcro

omni-

Fraudef.

Malachu; t amnifcium non itcm. Vide iupra cx v.tf. L.C3, & jT. Confcr Pfalj0;2l. 2*. Rom.2,3.4 J- Sm/,29.

verfu 14. j

/. %AalediUm cf£ mac&inator. \ Omncs fraudcs & doli Dco displiccnt Pfal./r^. 7. inprimis vero ilii, quibus Dcum ipfum fc poffccircum vcnirc arbicrantur, ut quando in ma- lis vitae cmcndationem promktunt,ac pqltea non praeftant,

■ fcd plcrumqp dctcriorcscvadunt. Ht cum vovcrunt mafcu- Vota funt lum,facrificant corruptum,& m^lcduftioni huic mdx crunt f9*****4* obnoxij Sir,i9>2$. Vidc dc votis Num.^o. & nota admoni-

\ tioncm Pfalmifta:: Rcddc cxcclfo vota tua, Pf /0,14.

IL 7^x magnutfum, ait lehwa] Scmpcr aliquid adturi

. Dcum adcflc cogitemus,ita non facile pcccabimus. Si cnim €* in confpcftu viri alicujus autoritatis, nii turpc molin aude- £itcmM< mus,multominus in Dci confpcdtu audcbimus. i>td plcro- rumqucpcccatorumcaufa cft> quodillud non cogitcmus. nam di&um dcfc<ftionisadimprobura> coramcjus oculis non cft pavor Dci,Pfal.35,^.

IIL Nomen meum reverendum in gentihws. ] Totus orbis tcrrarum plcnus cft gioria Dci,fi modo quis in illam intcn-

<dat lumina Pfal.24,1.8, JcC6> 3.

CAPUT SECUNDUM.

Dtum

G/md Deu

Quod cultus divinus adcd ncgligcntcr a plcrisoj Tudseis curctur, culpam in facerdotibus rcfidcrc dicit Ichova , ijscj proptcrea graVitcr reprchcnfis comminatuvcontra vcro cx Tordcrc fuo cum illis inito & beneficijs huic ordini praeltitis, 4m6 ctiam cx majorum fcu antcccflbrura laudabili cxcm-

E plo

Summ*.

Prolixior, Pdrtes L*-

fku tnst

l Sdter- dotuw in\ furia ta x*rur

U

2. i-

Enthyme-

Ca?UT SfiCUiVDUM,

ip.Ip declarat, quakseos clfc dcccat. Poftea omnes ob con •ubia cum infidclibu$ contraftajpolygamiam fimultancan divortiorum Ikcntiam, & dcnicg blafphcmasinDeum vo ces.rcdarguk.

Partcsigiturhujus capkispoffuntconftitui duae: Prioi inqua faccrdotesj vcluc totius populitypos, dc f aa ofiicic admiaiiirando comrniffa ncgligcntia uscjad v^io.Poftcuoi in qua reliquutn populum cum ijs,dc alijs notorijs vitijs> quibus laborabant, prophcta nomine Dci convincit & rnt- > nhacpcenisimpendcntibus pcrtcrrefack* a v. io.ufcj adfi* . acm. Si quis iinguia ulterius cupit cvolvcrc, potcft idnoa •< incommode ticri> ft juxta tria iHa,quae praecipue his judaeis I objiciuatur, trcs capkis partesfaciat utinprimacxaggere-J tur faccrdotum incuria; in fccunda omnium in connubijsj tcmere con trahendis ac dcrimendis liccntia: In tcrtia con- tumcliofain Dcam cxponantur ludibria.

Trim* MWw* ifl qua faccrdotum fumma incuria &fu* pina negligeuciaexplicatur, membxa funt tria,quorum l.cft4l Exordium, attentionem facicns v. J. 1 1. Propofitio, iru qua&culpa, quodnon obcdiunt voci Jchovae, nccomnia^ fua ad gloriam Dei propaganclam rcfcrant,& peena declara- tur in gcncrcv. 2. Infpccie,videIicctegcftas&contcmtus v. 3. III. Amplificatio utriusq?, culpae quidem, tum per comparationcaj^quod norint & Dci ad fc latum praeceptum v. 4-ejusqj indbedientes illi mandato bcncficcntiam v. y.& msjorurn fuorum iaudabilc cxcmplum v. 6 & 7. tumfim- plicitcr v. s. pocnae vcro, quod conteroncntcs divinuau m^iidatufn ■conflrmtos reddidcrk v.o. Atojka haecparscon- ftm hoc Enthynwrnate; Vos fcicntes a lcgc recefliftis, camcg canccragfiftii ocrfide. Ergo conccaiti merito eiitk» Cujus

major

tL Luett- tia populi i. in cen»

jttgiu aitn extrancio initk s.fimultd. nea pefy- gamta

majot omlflahabetur i. Sam. 2. 30 .honorentesinefabtt&tt- bo> contemtorcs autcm mcilcvesfient, dicfium Jehovar.

Secunda Tarsctiam cfttrimcmbris : Primo enim, poft- quamad cxcufationcm, quafuumfa&umibant palliatu<iu Judsei, rcfpondif v. 10, flagitium eorum, quodin fc,du<5Hs Jjcxtrancis acinfidclibus uxoribus, admittant, apertecxpo- nit, cjuscg magnicudincm oftendit v. /J. Atcjiliidivinitus ffimmincns fuplicium fubjicit v. *2, Dcindccum eodkm vi- Itio aliud, quod ficipfumnatur* acprimseconfugij inftiru- I tionirepugnat, conjuncftumrcprehcndit, videlicct fimulta- ineam polygamiam, qua fupcr indudta tali extrancft, & prio- f rcm iegicimam conjugcm angant, & Dci favorerr, deper- h dant v.13. cujus utriusq^ probatio, quod & hic fit iliius foedc- Iris ceftis & aucor, & iilafoedcre vinculocjindiffolubili jun- 1 fta v. i^-. &proinde, qui veladpriorem aliam aflumitcon- jugemv. ij. vciillamfincjuftacaufademittit v.*<5.(quod cft tcrtium fecundaeparris membrum dc divortiorum iiccntia) pcrfide agit, turpiter rupto connubij fadcrc, ncc poenas im- pcndcntcs cavct, ibid.

Tcrtia parscontinetpropofitioncm blafphcmiarum, quibus de Dco male publice loqucbantur, & non cffe tanti, \^'emiM ut Dcum, cjufvc lcgcm fervarcnt, cum non vidcant aut pios » prxmia, aut impiosfuppliciamancrc v. 17. Rcfponfio vero/ quac ad hanc pcrcinct, in vcrfibus prioribus capitis fequcntis cxplicatur. Summa horum conftat ifto cnthymemate: Vos lcges conjugij violatis. Ergo merito a Dcd punicmini, Entbyme- Major omiffa habctur prolixc declarata apud Mofetu wa. tcv is. ,cap.

Pars P r i m a. VcrC z. Quandojarn porrd propheta,utfupcriori ca-

E 2 pitej

j. divortih temerariU

III Bld-

3&

Apoflro* fbe.

Sdterdo* tes me- neAnt po< pulum,

tur iUi btc. imrepen* , tur?

qui fe ex> cufwt, t

fid i Deo

tuKr

Gaput S e ciindum pitc negle&um facrificiorum9 ita in alijs offici| partibus ob« cundis focordiam faccrdotum reprchendicid facit pcr apo- ftrophcn graviflimam. Nuncitafeadyos* 6.facerdotesfpc£titt ( Luchcrus latis bene:«{>i£ @d>0tt gilt fUC^ an)]>r*ceptum ijlnd, nempe hadtenus expofitum dc curando. Dci cultu & prohi- benda omnicjusprof3natione,vcftrum fiquidcm fucratof* jficium, fcduld rnonere populum, non piacercDco tahawf qualia ofFeruntur,munera. ubi non finc caufa quis qua?rat, quse hujus tam vchcmencisaccufationis caufa. Siquis vcro probabiHs cpnjcdurae locus eft, diccre poflrumus» idco hoc. fadlum? quod ( quemadmodum in toto hoc prophcta vi4c- mus ab omnibusa Dco reprchcnfisficri} facerdotcs fc ©m« nium minime accufandos cffc pucarcnt, curn in ipfos culpa^ negligcntiaeac fordium populi non fit refcrenda , quippe qui mallcntcum Iibcraliur facrificarc, quod ita ctiam iplis \ meliiis cpnfulcrctur. Cam autcm populi cenuitas & multis miferlis tantum non exhaufti mopia majora mclioravc do-~ na affcrre non pcrmitraf, mcliusciTc,ut iJla^quam nulla,ac* . cipiam &ofTerant facrificia. Ita il!i quidemfe probd cxcufa- . toscenfcbant; Deus K^d\ayv^p)c. autcm, qui vidcbat, quod | ipfiquidvis recipicndo /apcuro an incptum ctfct, nil mtc- j rcatjtantum fuam a vantia m lrcnt cxplcturo: hanc hypocri- - fin ita vchetnenter pcr prophctam cxaggcrar , nc fc larero cxiftimcnr ilfi fimularorcs ac veteratorcspcisiaJ. Prarftitif- fct cntm nihil , quam ccncra legcm facrificarc ( quid cnim Dcusamatilla ncn rice obl&c.a.PCjo, 8.9.10.11.^) vcl fiefienC l tcnucsacpaupcrcs,coIijfT>ba5!PuttnnurcsfaItcmrcd"cDco < facrincarcncnon afcccm muulcs aut matros agnos, qui vix ofsibus harrent Hac occafionc didorum pcrfpc&a, facilior . cnt iri fequcacibus nunis txponejidis dccuvius, 1 Vcrf.2;

Ponerc in corde.

Verf.2. ] Bas vcro nc cx odio quodtem abfoluto profc* dss putcmus> Wpa pcenae, & pcccatum malcdidtioni prse- \^n4 mitticur, unde «quitatcns judicij divini facile cit aftimare. Gum autcm omnis.reliquorum pcccatorum fonsfit, non ( aufcultatc mandato Domini, hinctxordiumducicur( Nifz \avfcuhdvmti*i & nifnndideritis animo) quod phrafi hcbraka ita emphaticefonat, nifipofueritisin ccrdcquaenoltra ger- manicaaLuthcro redte cxprimitur, voin |£rfii$l $u ^ci^cn Mfymmwitba/ ConfcrquardicT:afuntHaggi,f 7.&2, 18.;1 fmoanimum advcrtcritis,ut obfcquium pratftctis mandan ti IchoVcC, & tribuatis gloriam nomini meo , agcndo pcenitcn- tianvde adrniffis fiagiujs vcrcdolendo, vobis ignominiam & faciei coafufioncm, mihi vcro juftitiaeac miicricordi* hudcm dcbereagnofcatis, Confcr Jof 7,19. Dan.9, 5.6.J.8. nifi ica refipucritis ex animo, cumvcftrafadtamenon la- tcant, & vcftrae calvar cxcufationes vas culpa non eximant, dit Jebova Dominus Exercituum qucmadmodum in lego hinc indc inobedicntibus fum comminatus, itafaciao^> &ommnoimmittamin vos maledicTiQnem> cumqua omnis ge- iicris aliamala funt conjundia. , Etneputetis illam con- tcrfurn iri in bcncdiftioncm, vcl fakcmavcrfum ina ve- ftris ccrvicibus, vcftris cultibus divinis , prsedico, forc ut maledicam ipfis beneditlionibus veflris , quibus & vobis & a- ^J^. lijs bcne prccaminL Itacnimconftatfcntcntia juftiti^cj ^^,^ rcguia,ut pr<efradtis pcccatoribus fuo vitio accuJpa etiaax. omninofitcrimini, PfaI.|09,7. fcqq,.Quid vcro dico,- mo cflc maledi&urum, jam maledixi earum bcnedidtionuor Mnicui^ (ita namcg parrinve effe hoc exponcndum, notac affixum fingularc fe rcfercnsad pr^cedcns nomen pluralc/<. Btfxkthcf. I. £,c. 2. except.z. p.5U.)quia vos ctiamiaepiusj

moniti>*

Detu tna* tediut,

MdUrum

ettdm cof

33 Caput Secundu vC.

tnoniti, nm inditvs ammoy nonad animum revocatiseut J[. ligentercxpcnditis,ncc£facitis.*proinde nuila ctiam bcnc- di&io vcftra, vei qua vos bedicitis vobis & alij*?, vcl qua cgo vobis bcnedixi, >ditavi & affcci, vobis prodcrit, nil cf- ficient prcccspublicseautprivataeab hypocruis fufa», ni! ju- vabitagri fertiliras,pacis tranquillitas, acris falubritas, coc- li fercnitas, quoramodo ad poftcriora hxc refpicicns Lurhc- rus in marginc cxpiicat, @rnw &ut fcttJ) fllk fyaab I bamit t$

Vcrf 3,] Ht non efic cxcludcndam be-nedi&ioncm cor* poralem & conltructio fuperiusxxplicata innuir, & fequcn» txa verba comprobant, quae ita habent; Eccecgo, nc refpi* ciatisadcaufas fccundas tantum, Dcus, quiornnibus fuoi* fuperior, corrupturus fum voiis fementem, cum non ultima vcl poftrema bencdi&io fit tcrrae fertilitas (cum cni.n^ vcrbum non conftruiturcum 3, ut hoc loco, corru- prioncm & cxcifionem dcnotat, non increpationem, mul- to minus projedtioncm, quomodo duplicitcrpeccat vulga*^ ta vcrfio, quando haec ita rcddir, projiciam vobis brachium, i c. humcrurn, aliasq? animalis in facrificio obiati partcs, Fwr ^/!(1^3s vobis Lcvitis dcdi de vi&imis, aufcram, uthabctur i fjti «^r-Lc^. 7 & 10. Noncnirn in cextu cftyi^T, vcrumJH*»? ) Atcj ;<onu> jita hadcnus Deus comminatur fua? bcnedi&ionis lubla- jtioncm: Nuncporro addit etiam fecuturam contcmtus in foccrdotes effufionerp, & Jpargam fimum in facies ve- Jlras, qux folet cf; c nots furonia ignorniniae, irt ita impuri* £itcm vcftroruno iacrificiorum &cultusoftendam,:/fow«tfz-j 1« ]uam, vcfrorum fjiorum fcu facrificiorum, fftcrcus lm, quod vos ahas in maclionc pccudum abjieitis ve* iicm laetidam,j & hunc adco dcnfurn injieiare, utnihii

pvaeccr

"iVZfine

F mxf fe

pretcr ftcrcus- cflc> toucfe in hcc abijtTc vidcamini, utahru piat^vos ad fe, vo* openar, ut femper fitis cum illo, & illo fimus voDiscum. Lutherus, fbitffl tudf flibtnbltibm/tcmpcr critif contcmci ac omnibus deridcndl, & curnita fimopla- nceftisobruci, rulticus agrum ftercowurus vos cum Itcr- corc aut rimo pala rrcrcoraria una jtbripict. Quxexphca-

I tiocx diccntis& irati mcnte fpcctata iriihi fc.mjjxime .pro- J jj^ £ e;

, bac, inprimis cum vox alibi pro facriricijs fcu vi&imis! vtcltma.. accipiatur,ut probatum c*Tcaiibi confidimus, Vidcfccua- darn edit. Exercitation. biblic. pag, \xj> parag. 4.

Verf, 4.] Qua jure aurem, quare injuriatant* igno- miniae noca vobis inuratur, deinccps audicmus, & primo pcenarum iilarum sequitatem oticndcuius cx foedcrc vo- bifcum inito, ac peculiari bencricio vobis praefrito, quibus vos ad gratas mcntis declarationcm mcrito cxcitari opor tuit. Vos cnim omncs probe cognltum acpcrfpcdua^ habctis, uc alio teitimonio cxterrto nil indigeam, noj/ps tnxm me mifijft ad yos, 6 faccrdotcs v, 1. praeceptum iftud, quod ita jarn ncgligiiur, ut fitfcedus meum, cum tnhxx Levi> quam pcculiaritcr ad culcus divini adminiftratione clcgi, ait leboya Dominus Exercituumy qui pactum hoc mcrito cxaggerat, cum vos ad iliud fcmpcr folcatis provocarcj . Quod autcm in hoc vcrfu vox Icvi non ftotet tmum illud individuum fcu Jacobi pmiareha* filium, vcrum ut Ifraclj pro omnibus Ifraelitis, & Juda pro omnibus Judaris, fic gro omnibus Lcvitis accipiatur, conftat cx orationc dU ftorutn^, quando omncs inde Tedarguumur, & ex co, quod officium, quo omnes fiingi debent, defcribat in fe- qucatibus. .

VcrCf,

Fcedu* D ei cum L?vi3

tota

40

Pijspra-

mi(it Dem

Junjj fin- tcnttA re»

jtiiiur.

Rati* u

CaputSecundum Vcrf. ] Hic cnim inftituicur digrcfsio , in qua tum excmpium majorum piorumfuiaviLevicis proponk , turn i officium iilorum in gcncrc dcclarat,ut cxifta oppofitiorrc, quamgraviterpcccent,ciuceat* Noftis,inquit,/<z^f mw», <\\x<x&cumillatt\b\i LcviiaijVfuiffe vitx ac pacis,quo cx mca pattcomnemfclicitatcmhujus ac futuracvitae promifi, & obcdicntibus, fcu, quamipfi cx fua partc erant ftipulati, pietatcm mihi fuam probantibus praeftiti , quemadmodum jin Pinchas vidcrc cftNum.2;,it fcqq. ( iftae cnim duae fuc- !runtnoftrifocderispartes, promifsio omnis profperitatis* {& ftipulatio pietatisj noftis mcnonfrcgiffe fidcm, fcd dcdif* feca bona promilfa, vitam ac paccra> i/^proptcr/vsab namcg cx mcmbro fcqucnti W wv* rc&iflime hic rc- pctitur, & quapdicuntur,cum fcntcntia Pauli aurca, qufc cxftat i.Tim. 4» 8. optime convcniunr ) reverentiam , qua re- yercbatur me3 cum propter nomenmeum ipfa erat contrita^, mc paritcracnomcnmcum rclfgiofo timorc coluitVuc ChaU daeus Paraphraftcs & Kimchi fentcntiam cxprcfsiftc fcri-,, buntur,quibufcum Luthcriilla paraphrafis, tmitltn tftafj* rwn fdjcnwc/ fatis rcftc convenit. Et hanc fcntcntiam, quod verbahascpoftcriora fint e£>/;^&^pr£cedcnrium , decg ca- dcm rc,ncmpc pictatc & praemio Levitarum priorum aganc magis probo, quamquando Junius illa accipit,quafi cx contrario priori mcmbro fint oppofita hoc modo : Ut,cum mc rcverebatur tribus Lcvi^florcbat, ita cum mcum nomcn pollucbat ac prophanabat, contritacft, vita &pacedcfti- tuta. Primumcnim hicnonimpictas Lcvitarum cxplica- tur, quae vcrf. 3. infra cxaggcratur , fcd prardicacur coruai* piecas,ficut vcrfu fcqucnti fcxto dodtrinae acvitar intcgritas.

IDcindc phrafis ipfa rcclamarc vidctur, tum quod \?Bp non ponat

4i

4.

jutigitur virba

Mauchi^ / ponat caufamprivativam, fed pofitivam,utctiam phrafis iliaproptcr nomcn mcum, primo noniignificat prcptcr nomcn mcum profanatura, fed'potius fandtificatum aut cultum, tum quod vcrbum fifi 2 de hominc dkSum;, notct confternari animo prac timorc , atq? ita ut fc quis fubtrahat, !CORtrahat<£ corporis mcmbra, mentis formidiricm corpo rishorrorcindicando, unde faepe verbo SiJ in fcriptura^ conjun&umrcpcritur, Dcuc.T, 2i.&ji,6. Iofg,l. 8cio,zp

tSam^7,l^^Chron.22,y. &a832o.2.Chron.20,y»i7.&^ 7.Iob.5,it lcr,2/,4. Ethfecipfa conftrudtioita ufurpattfr Icr j, 17. Ezcch.2, <?.&■?, 9. Qu_ibuspotcft addi/quod graeci verfiocxporiat sifas&g «i/tti,ipfumfcc©ntrahcreex formr- dino. Si quis tamcn omnino velit rccipercfcntcntiam.:. lunij, malim obcohaercntiam ita cxplicare, proptct nomcn mcura profenatum, nonabipfisLcvitis, venim ab alijs, tri bus Lcvitica doluit , zcloqj pio cxarfit > ut dc Pinchas,alijs<£ nonnullisconftat. Infpice Encomium Mofis Dcut.33,9 la utitanihilominus haccquoc£ verba, quod mvezreta textus 'flagitat, ponantur in laude. nonautem vitupcrio. Priusta- mcn praefero.

Vcrf.-tf.l Id vcro,quod pietatemfuam majoreshorum levicarum, quibufcum ait Dcus pcr prophctam, Dco fuo probarint, ita cxponit, Lex veritatis fuitin ore ejuf,vctaTtL< do&rinam fcmpcrpropofuit,c^'^£^docdbat,nec verb-um Y^uUa ini Deifalfare autcaupdnarifolcbat, 'inifuitas non ef^ invsn-lqmtiis in ta in labijs ejt*s> ,quod non quidcm fimpliciter,vcrum fccuu- dumquid,ncquedcoitinibusomninocjus didis accipien- 'dum (ita cnimfoli Chnfto hoc compctit, Ief./3, \2.) fed liquatenus nullum feduxit aut deccpit fua blandiloquemia, rtit abduccrct a mco cultu , qucmadmodum alij pfcudopro

F pheue

Jutiij fcn- temta. quowodo locumha* btAt.

\Quomodi

Ubiis Le* vitarum.

42

Jn *qui- tatecum dhqtt* ambutare

4kftdffu.

num vsr

bi inftru : fuo,

funt legati Dcu

C A P il T SecUKD U M.

| phetae faciunt. Ha<5tenus *£<n$>nunc %<ns? Inpace & aqul | tate ambujayit intcum* non mc provocavit ad iram fuis fla gitijs , fcd aflucvit mecum meo more ac modo vivcrc, w phrafisjllaaccipitur lob Z2}2i.Non deciinavua! via manda , torum mcorum ac to-rtuofa itincra a diabolo vel mahsho. [ minibus cxcogitata , v<?rum anguftam & redlam ad caelunL viam inftitit, hcbraicc^i^P^ m reblitudine , abftrado prc concreto pofito ad cmphafin, puritate morum vcram da- ftrinam, ccu fas cft> cxbrnavit, non fccutus fui fcculi pravi- tatcm, idc£ fecit magna cum jcura ac follicite>ut notat phra« fis illa,ambularc cum Dco,dcclaraca Mich.6,8. &fic fc co«| parando,[dov3:rina & cxcmplo jimulmultosavertitab iniquu tfiteM pcr vcram poenitentiam, quam lcgis & Evangelij fc- dulainculcationeexcitavit, ad-Dcum rcduxit peccatoreji j dum omnia fua ad ufumrporumcg corrcftioncm ac wfeiou rcfcrcbatfcdulo.

Vcrf. 7 J Et hasc omnia jure ita prxftlcit , quia officij rar tio ita poftuiavit, fiquidcra communis miniftrorum Dcil i h&c cft inftruftio, qu# fequitur (quomodo ab hypochcfi ad i thcfit! prophcta progreditur, ncdicant hi praefra&i iaccj^ doscs , quidad ic pertiiicac faftum ..majorum ) NamlabiaJ jQcerdotis obfervabunt , h. e. cx hebraifmo noto , obfcrvarai jugitcr dcbcnt,y^/W^crcdcndorum ac fugicndorum,vcl ut Lmh.crus vcrtit, nd)| / puta intheoria, & lex requiretur ex ore ipfiuf > Deiq? vcrba ab eo funt audicnda , namangelus jehovae Domini Exercitnum ef^) voluntatisquc divinae nun-

cius ac intcrpres, Vid.cHagg.x, 3. quipraChrifto ^sa-Ssuti fcu legationc fungitur a.Corint.j', 20 &addoccndumDci vcr b am miffus eft>utjpfe Dci filius, Confcr Johannis 1. 1$.

Veif.S.

? receduntk via Dei.

Malachi^ l 4)

VcrfS.} Idcaeaim6ccbmcxcmplisaliquot piofum hA^dam ccrdotum expolicis, quiacontraria juxca fcpofica magisc- funt^^ luccfcunt , nunc kvijjtng dc malorum Lcvitarum dodrina_» & vita adijcicur, ut ita cuivis comparanti hac occafionc in- terfc, tumhodicrnosLcviras cum prioribus, tum ctiam muneris ipfius defcriptionc, patcat, cum illi reftcambula- vcrint , hos multiplicitcr exorbitaffc, cum iUi muitisabini- quitate avcrtcrint,hosplurimispraebuiffcfcandala. Qualcs craim iili vctcrcs Lcvitaefucrint , &qualesomncs cffc de- ccat, audivimus: vidcamus jam,qualcs vos, qui nunctam ) facro fungimini muncrc fiiis. At , ciim ±11 i veftri majorcs :. rcde coram mc ambulavcrint, vos} fcicntcs mand3ta Dci & i convcrfationem piam majorum veftrorum , recejltjlis tamen r«b HU via, i rnc Dco vcftro fatis oftcnsa , & aN patribus vcftris probe trica, id quod cft fa£is magnum flagitium. Longc ta 'men majus cft,quod nGn tantum ipfi malc vivati$,fcd ctiara . alijs fcandalo fitis, dumfecijips, ut impinger-entmulti in legem, quando malo cxcmplo auditoribus occafio ruinae fuiftis, quippc qui putabant fuos doftorcs cffe vclut typtim imi- tandum propofitos. Quid mu\t\%? Vcftra illa improbita- tc corrupiflps fcsdus Leviticum , dc quo fupra vcrf. 7. ut non acccper!tis>quae cgo promifi,quia cx vcftra hominum partc pictaspromiffanonimplcbatur, ait JebovaDon\'um$ Exer- [ fituum~>.

Vcrf. 9.3 Haec cft vcftra culpa3audirc, quaefit amc dc-'j- creta pccna. Ut cnim iilisvcftris majoribus pijs dedi, qu£ iatu im- •JJromifcraro v. j. ita vobis inobcdientibusnilnifi malunru \utinmo* Bcbxo, quod ctiam magnum dabo, quando vcftram aucho- ^itatcm imminuam, undc malorum fcquctur iiias* ldeo% Mfego rcccdcns a vobis, qui a mcis mandatis rcccdicis, reddu

F z di

&fcMda> lum pr£' bent.

44?. '

Acctptunt perfon4m.

C aput S E C U N D U M diyos contemtos ( prophetarum more hoc dicit Malachias3 praeteritum pro certiffirne futuro ufurpans. Confcr quae iru finc verfusj fuprafuncdifta ) & KabjeUos toti populo, idc£, uc habct hcbraeorurn proverbium Tn?... 1123 rno pro ut vos mc contcmnitis .& minime obfervatts vias meas, jed accipiw perfonas m /^, ut Luthcrus vcrcir? fc§ct 'p^rjpncn flttl ittl.&U fegf/dum proptcr munera divites magni faatisi& abfolvi- tis, contra paupcrcs contemnitis, ac condcmnatis, atcg itau ad hbmijium gratiam Icgcm mcam ncfarie infleditis, quod ramcn fevcre prohibui Le v. 19, TjJ>ut jo,i7.2Xhron. 19, 7. Job. th S- #0< Pfal. 82,2. Prov. 18, 5. in quibus omnibus locis (Ticutctiam, in alijs GcncC32, zo. i.Sam. «2/, 3/. 2. Rcg./,i. Job.22,8.&32>2^& 34,19. Thrc.4,|6\) quoniam phr^fis iila ! tZZTOS KtoJ fignificat perfonam acciperc fcu rcfpicerc , hic I iignificationcm cjus perpetuam qum Iunio mutarc, mihfeft rcligio , praecipue cum is etia praepofitioni > in yoec Tl"v^3 fto yejm' AVim infcrrc vidcatur, quando vertit5 attoiiicis facicm con- tralcgcm, inquofcnfuiliamphrafinullibi fuiiTc pofitam in biblijs nontncmini melcgcre, Ccrte priori modocum Lu- thcro & vulgata verfione latina cam intcllexcrunt graeci In- tcrprctcs cffcrentcs eam5 eKauQivsii vr&cMTrze k* .yoftq>9 & Hlcronymusita explicanscam,accipitfac:icm aut perfonam judex, quando faciem ejus,qui vcnit in judicium, intuctur, eaq£ movetnr, ut illi contra jus favcat, fivc quod amicus fit* fivc quod potcns , aut minax , aut lachrymabilis.

LOCICOMMUNES,

Quia rpfa cxpiicatiohujuscapi[is,pIcrisc^tn locis obfcu- ri, pi xttr fpcm cxcrc vi.t, & ioci do&rin* hinc cruendi alias faepius in prophctisprolixc funt dcclarati, brcvitcr indica- buntur, £x

Juntjver*

Mdli Sc* - clefid 4n: t/flites

Ma lachi^. \\ 45* *

Ex verju u ]

I,- eft generalis cx tota parte priori. Qupmodo traftan* difincfam fcu mali Ecclcfiar antiftitcs, quorum vel hcgli gsntia vel ncquitia culrus Dciprofanatur, nempe graviter quomodo funt rcprchcndcndi.i minis terrendijinculcandacitofTrcij uraclands, dcnandati dignitas, Dci,fi boni fucfint > in iilos bcnignitas 8cc. Quibys omriibus fi non corriguntur, reftat divini judi-

• cij atrocita53cuicommittantur. .

/ /. Nunc ddvos o facerdotes. ] Et facerdotes pcccantes pojfuntre

[rcftepofruntac dcbcnt redargui, non temere quidcm , fcd dargui.

kym,-quum'dedcii<3:o conftat,prius privatira,deinde, fi non< cincndcnt vuam,pubiice, i.Tim./, 19. 20. Confcr Ezech.34.

iMatth.2jv

Ex verfu a. J]

I. Nif] Deiminacinregnogratiaefunt conditionalcs. Mm Dei Ubi igitur locum habcc dccrcc.um abfoiutum Calviniano-i^^^*-* Irym, proptcrillas,quippcqugefimul ftarc ncqucunt>cxplo- ditur, & culpaintcritus inhominesconditionem adjcdam | non cxplcntes confc$rur mcritd. Sic cnim cx hoc verfu, [imo cx vcrbisDciycracisrcdliffirnd inferimus; Si hi faccr- dotes anfcultaverint Dco,non immittct inillos malcdidio- ncru, Ita docctur hic , quomodo ira Dci acccrfatur,& aver- tatur, Confcr Dcut.32, 29. 30. Icf.48, J8.

//. Indideriw animo,] Dci verbtim ita eft audicndum, ut in animo & cdrde reponatur Luc.8? k. alias fruftum nuL lumferrc poteric. Ut autemidfiat, feduld attcndentibus l Dc.us mentcm & cor apcrit Luc. 24, 4/. Adt.r&j^..

///. Immittam in yos maleditlionem.] Dcpra vationcm tc^iigionis fcvcre Dcusyindicat, & iila,praecipuc\cum impoe-

F,-$ nitcn-

nates*

Dei ver-r bum cordi indendum

Deprav^ tio re-itgie

Penurta.

Sjcrtficia malorum.

Avaritia.

Caput Secundum,

nitcntia conjuncfca, malcdiftionem mcrctur,vidcLcvit..2S. Dcut. c.2g. Ex vtrju^.]

I. Corrupturus fumvobts ftmentem,] Expoenis publicis, quas Dcus imrnittit Amos^j 6, una cft,omniumierumpc. nuria, qua dc rc in Amos 4, 6.7. g,

//. Spargamfimnmfejiorum vefirorum.] Dcus facrificit improborum rcjicit, qua de re in Amos c,$, 21.22.

III. . Ut al/ripiatvos adfe.] Quixcbus caducis plus nimio jfunc dcditi,ut avari iili faccrdotcs,quos hic propheta exagi- jtat, tandcmftcrcorevclutobruuntur, & utdilucidedicam, {«tcrna ignominiae illis inuritur macula Eph,$, 3. /.

Ex verfu 4. ]

No/lfis enim, me mifijfe adyos prtceptum tjluJy ut fit fadut meum cumtribu Levi.] Maxima cft ordinis Eccidiaftici d& gnitas, quod Deus nontanturn cft illius autor.vcrum-etiam fcedus cum ea inijt, & amplifsima praemia conftituitjCum in hac,tum in altcrat vita.Tale vcro foedus potifsrfnum cit cum lacerdotibus N.T. fancitum, h.c, cum omnibus Chriftianis, quibusDcusin Chrifto fummo Pontificc vitam & pacerru promittit, fihoftias fpiritu^les re&e^erant,fidcpurificati.

Ex verfu f.)

Dedi e/u ipfi propter reyerentiam nominis mei. ] Dcus da£ pijs pictati promiffa praemia jh hac vitajn quantum ipfis cft Uffik ac conducibilc. Jriprimis autem propinquus eft affii* dto 3c contiito cordi Icf. /7. 2y.

Ex verfud J

I. Lex veritatis in ore ejuf, & multos avertit ab imtjuitaA te.] Officium vcrbi divini minilrrorum in his conftftit potif| tle dweat fimum, ut aliosverbum Dci fincere doceant, omniaque a'd viwsht. ufum morumcjcorrcftioncrndirigant, utipfi moruna fyo* i rum

TAgnltat ordlnis Ecclefta- fiicu

VietatU pramia.,

Mtmflfi v?r!>? r*

J\A *AL ACHl AB:

rum ftftcgritatc fusedodtrin^ puritacem cxorncnt % Tim.4, v.u. 2. Tim.3, i5. 17.

//. Avertitab inifmwz J Amicitia hujus mundi eft ini< micitiacum Deo Roovs, 7. Iac.4, 4.

Ex vcri^ 7.

/i Lahiafacerdotis ohfrvantftcicntiam.'] Verbi miniftcr do |*jP2c,vocc fua ciamct Ief.40. &58. rdquodolim in Ccremo- jnijs Mofaicis vidcncur innuilfje noJar vclUmenco furnmi (Eoatificis appenftevExod.^g^.jj. Ucenim hic progrciiiens, ;fic uii inEcclefia verfantcs audiri fcmpcr dcbent».ncmuti caim titutus ipfis compccat Ief.y d,iQk

11. Si dcbcnt Paitorum labia fcrvarc fcicntiam, ncccf- fe cft, ut iplVprius cam fibi comparenr, prius difcant, quam ad alios dc rebus facris dicanc Tit.i, 9. i.Tim.^, 15.

II/. Lex rcjuiretur ex ore ipfim. J flcbis cft audirc fuos doctorcsjcoscj fcqui,Hcb. 13,7.17^ on tarnen id h. l.dicicur, quod Pontificij inde cupiunt exfculpere, quafi faccrdotes jion pofsincerrarc(id cnim fcquens vcrfusftatim rcdarguit) fcd tanturn dicitur, quales rncrito cflc dcbcanc , non quod talcs fcmpcr finc & mJneanr. Confcr Hof. 4, 6. & 1.

IV. AnveliM lehova Domini Exercituum.l Vcrbi minifter cftipfius Dci Icgacus , 2.Cor.5, 20» quoniam ficuc Chriftom raifit paccr,itaetiam hunc micticChriftus Ioh. 20,21. Admo tict hoc nomcn de mulcis: Ut cnim Angeius Dci caftus &ju- ftus cft,diligcnscg in expedicndis ipfi dcmandaris officijs, ica ctiam ijfdcm ac iimilibus virtucib? illum oportet cffc praedi- tum. Ec quemadmodfl angcius cantum ca rcfcrcquae ipfi a Dco pr*fcripta : Ita c tia vcrus vcrbi Dci miniftcr nonaddat vcrbo Dci,nonminuatcxco, ut ita fuperpedtus fuum iem- pcr porcct U rim &Thumr**im,h.c. dodtrinse fuffidcme fcicn $iara>& in moribus iltefam confckncu.m.

-K

Anjtcitld. mundu .

Slnt typi fideltum*

Autoritas verat

(fmaie qutfua*

•Caput Secunduu

Ex verfas. ] Vos reteftifiit & fecifits ut multiimpingerenf.']

Sciliccc in vulgus manant exempla docentum.

prava 5 proindc magna cura ab illis adhibcnda, ut fint bofii typifidciium,quos iili rcdc imitcntur ^Tim.4^2.rXor.ui!j Phii.3j7.ut poffint curo bono duce Gidconc diccrc Jud.7,1? Mcvcrfusrcfpicitotc, & ficfacite, ut facio.Ita ctiam opta. tus cvcntus cx Dci bcncdi&ione fcquctur , ut Midianitas damnatoscg hujus mundi mores, homincs ac diabolds vincant,

Ex verfu 9. ]

I. Tropterea reddidiyos contemtos.] Ut atUoril^s vcra 'cfti domumDci, Itacontcmtusdoftorumfape cft poenaaDeo illisimpofita, quiiKgligcntcrfuum faciumofficium. Sspc dico, quiaquandomalisdifpliccnt boni> fcvcri ac diligen- tes, optimum cft indidum Gal 1. Joh. 1/, Et contra> quando mali malisfuisdoftoribusac haercfiarchis multum tribuutit noncft veraaijcoritas, fedid, quod dc Simonc Mago dict- tur Aft. 8> 9. dumquifcgeorum fequendam magnurnciTo profitctur, magica arte utcns, mence emovet popuIum>qui ctiam ip.fi proptcrca faltcm adh£ret>v.u. Sic Chrillusipfc a malisfcribis.j Pharifasis & Jud#is prasfradtis contcmncba- tur. Quod illi folatio ciTc potcft, qui cum fciunt fc omncs officij partcs K^^Cvct^y adminiftrare, tamcn spud plcrosq^ nonfunt in magno prccio. Duo igitur cum fic patiuntur idcm>non ab ijfdcm> nccg cadcm dc catifa,non cft idem.

II. Accifitis perfonts in lege.] Profopolepfia a Deo dam* natur. Vidc in Jod 2> *8. 1.C.4.

PJRS

De qutbut hic ag4~ tur.

I ■ parT secunda.

Vcrf.io.] Hadtcnua prophetafaccrdoces duriter incrc- pavit ob ca, quae in culco divinoipforum ncgligcncia pccca- bantur:Nuncad aliadefccndir, inquibuslicct illi foli ac . cufari non potcrant, praecipud tamen reprchendi mercban tur. ideo;, quod ipfi cxemplo fud alijscffent mali autores. Popuius icacj, & cum co facerdotes,deinccps aliquot crimi- |nucn rcus pcragitur, inprimis polutionis, quarn ex gcnti llium connubijs contraxcre, polygamiae fimultane*, divoi- I tiorum & impictatis manifeftae. Quod enim ad pnmuia [fcclus fpccflar, ponitur per anticipationcm hominumpr*:- Ifraftorum objcdio, qua ilia cxcufatum, imd ^fcrifuaj libant hoc modo argumcntantcs : Vos prophctac juito rigi jdiores tantopereexagitatis noftra cx captivitacc rcducuoL fCum gentibus contradta raatrimonia . fed cogicat equaefo, atcgapud animum diligentius pcrpcnditc faltcm hocunura < Nonne pater unus omnibus nobts ef£ in terra Adam, cx quo lorancsomnium horcanes, five Judjeiiivc gcnccs primuaL Ifunc orti & proinde communem quum habeant cunfti ori- ginem,quipo(funt alccralcerumitaircijccrcut nolintinter- jfc contrahcrc matrimonia/5 Acccdithoc, quodDciisipfo omncs feccrir, atcg juxtahabitare vo\vxrit>no?we Densfor- \tis unicus cretvit nos omnesi Ita fanc, & pioindc ad cora- munioncrh connubiorum hifcc cun<ftis paccfccit adituriL,. lAgitchunc nodum foivitcfaccrdotcs, fipotcftis* dcfinico nos jam onerarc injurijs, & nos propterca perfidi* in Dcum atcghomines commilfae rcos pcragcre. Qiiid^ quod illa^ raciOQcgentilesinfoedus Dci cooptamus. Ad h*c autcm^^^* Dmnia quafiindigna, quib us direfto rdpondcat aut prolixc j

G cumi

2.

Ati* ex< nes>

ConnubU tum gen* ttbfit pro- kjbit*.,

n|3

Gaput Sec ufr b um cum fint ex racionc humana deprompta contra cxprefTurt* Dci mandatum, tantum hoc rcpetcre fatis habctprophcta, &ipforum confcientiam tafturus ita fciplbs imcrrogaro jubct: Quftrt nos Judaji, quibus Dci mandatum dc notu eontrahcndo cum gcntibus matrimonio non cft ignoturo, perfidi Jumus alter inalterumy dum cjus fororcm aut filiaov dudam rcjicimus, aiicnaejus loco atfumpta ? prcfanandn, foedttf majorum nojlrorumf quod illi cura Dco initum de fo non pollucndis cum gcntibus, Excd. 34>j6* Deut.7,2, 3,ftu, diofe obfcryarunkquod fcircnt, Dcum vclk hu.nc fuum po- pulum ab omnibus alijs cife dilcrctum. ^ Ha:c explicatio hyjas vcrfus mihimaxime probatur, quifuo quemq? fcnfu libcns fino abundarc, Suntqui pcr unum patrcm lmelli- gunt Abrahamum, cx quo omncs Jud^i^quafi lit pars rcfu- tationis a prophcta inftituta?» Vcrum praetcrquam, quod tum non fatis bene ha:c cum prxccdcntibus cohaercrcnt, & cx abrupto plane incipcret haec dc connubiis gcntiliuau;l tractatio,nc<$ illud fatis bcne^ quadrarcr, qued fcquuur^l numquidnon Dcus unus crcavit nos/fiquidcm & gcntcs a| Dco creatae. Aiij alitcr intcrpretantur,quos, qui volet, vi- l dcat : Nos ad prophetam rcvcrtimur.

Vcrf. h] Hic jam fatis difcxte porro pronunciat.com- ] *miftionem Judasorum cum gentibuscontralcgcmDciex.*| prcffam factam, maximum cffe flagitium, dignum<£quod I a Dco magnopuniacurfuppliciOj^r/^-^V^inquiO jehu*\ da, totus hic populus rcdux maximam par tcm omnis, undc!< dc tota cornasunionc loqucns gcncrc fce minino utitur ith$ tcxtuhcbfxo^jCcujus vocis cmphafis cft, defecitaluo

Idomino vclconjugcatcj itafrcgitfidemjquamilliaftrinxiti ad icrvicndum,huicad diligeadum.Confcr falcera dc poftc-i . i riod

"M.ALA CttlJZ.' ]

tiori fignificationc in hoc capitc v. 14. iy. \6. Nam dc priori hincinde Jud. 9, 23.) a Dco fuo turbitcr dcfccit, cuijuxta-» lcgcs obcdirc dcbcbat, dutn fuas conjugcs priorcs quisqg rcpudiavir, at<j ita dhomindtio ft in Ifrael ac lerofilymis, qux urbs dcbcbat cflc fan<ftior}quumhabcattemplum ac frccriotcs, tantopcre Dcus dctcftatur illa rcpudia priorum Ifracliticarum & matrimonia cum gcntilibus foeminis con- tra#a, ut foc diflimum (Z&huyt&t. Trofanat enim Jchuda^, fanBitatem Jehov*, quam amat Dcus maxime, &proptcrejL> vult_mancrc inpoliutam (ut ita ad adjiciatur illo

cnycJicg/rfjios, dc quo valde litigant intcrprctcs , dum qui- damrcddunt>quam amaturu8fucrat,feu amarc debcbat Jc- huda : alij profanat, qmm antca amaverat i Chald_eus vcro, profanarunt illi, quifunt dc domo Judar, corpora fua, qu« funt fanditas coram Dcqj qucmadmodum lcmper fevcre manda vit, ut hic populus clfct fanftus,Deo fuo fep3ratus,& ab omnialio fegregatus Deut. 4, Pofthabito vcroilloamo- rc & mandito Dci Jchuda fc polluit, d^m ducitfiliamDei tlieni, Fdoli alicujus cultui addi&am. Ut cnim pij dicuntur filij vcri Dci, ita improbi idololatrar filii acfiii#Dcorutn alicnorum, fiquidcm horum cultui fint dcditi. Hiftoriam autcm hujus rci vidc Efdr. 9 & 10, & Nch.xj. 12. fcqq Obfcr- vationcmdc nominc tilij alibi expofuimus, ficut &s(4<tw ycrbi i- c. dominium habuit in rcm a fcp^lTdfam. Nam quod aiij dicunt valcrc fimplicitc^habuit^&cmphati- cc (qucr»admodum &£nv apud gracco^ & habcre apud lati nos Joh. 4,18. Tcrcnt it And,i-58j*ufu$eft prouxorcnon dum capio, cum illam priorcm fignificationcm nondum txcmplis bfblicisfirmatam vidcrlm.

Vcrf. 12.] Haec cft culpa& vcftra.6 tfraclit*; abomina.

G 2 tlo ;

VigiUns & rcfpon- fans qnk '

C a p li t S £ cUN a u n > Hio.' Sedaudite, qux illi jam conflituta pcxna* &quasfutu*. ra Dci vindlcatio, qui hic idem facicc, qupd medicusio^ corporc, &u6'rtulanusin(horto. Ucenimillcp_utrida mem-. bra enfe rcfcindit, ne pars finccra tr^hatur .* Ica ctiam Jeho*. va:& hic afborcs infrugiferas cvdfit radicitus, ne reliquis frugifcris plancis fint damno-fic Deusin corporc vcftrae* Reipub.Vac in fuoparadiioe^^/^r illos pra:cipue,aquibu$ mali prima origo, yirum yigiiantem & rejponjkntem illi^ viro, quifecent illam : abominacioncm ( dc qua v.crfupr*cc- . dcntc^e^rormfcu urbibus, Efa!. 87»z.Jacohi, remqvcbitac: tollct e mcdio magiftrum ac difcipuium ut R, D. K, verbkj hcbraea cxplicat, quicum facit Luthcrus^ vcrtens fcrpfce $0W# ftcr (S4)«kr/ cxccrminab.it huic virototam familiaou ita ut ncmo fic, qui vcrba habeat auc refponde;at ad ca, vcl, & difcipiinae indagator quidam fuerit> dum docct, non cric ei,qui ftudiofeaufcultc^ncquc qui rcfpondeat intcrdifcipu- los, & fi facerdos fucrit, non crit eifilius hxrcs^ qui patri \ fucccdat, utofFcrac holocsuflum Domino cxcrcicuum,quiat ctiam cx faeerdotibus quidam duxcrunt uxores alicnigenas, ut .fcriptum dt in iibro Efdrse, quascftvctcrum hcbrasorum I explicatio,& fatis bcnc cxplicst fcqucns mcmhrum, cxfcin- dctjehova etiam offerentem munus Jehoy^ Domino exerci^

Vcrf. 13] Juftiflima autem erit h:rcpcena>quia cftis pr«- frs&i, ncc moniti mcliora capctfitis. Scitis e^c £fdra accj \ Nehcmia,mihj non placcrcillafacrificia avobis inhocpcc- . caco perfeverantibus oblata, nollc mc pcrmitccrchasc illi- cica conjugia, hoc tamcn nihilominus fecundum facitts, mcc£ ad iram provocacis, contriftandoconjuges Judaicasdimif- . fas, operiendog lacrjmts altare Jehov* fletu & ■exclamationt^j .

gcmiv

M A LACH r M, L

gftnltn msximc, *tc§ adcofamineoululatufiitpoeta di- \\c\t emphatice, id qyod notat nj^:^J quando uxor jufta, in- jufta lcviq? ^c caufa prorumplc in lachtymas dcq£ injuria_> fibifa&a apud Dcum .conquerititr, adeo ut minime ampltus rejfticiat.Dcus ad munws vcjlrum iibi oblatum > neccumbene- volentia rethieiai ;. ohlationem e manu yejha, fcd omnia.a nobisimpuris data pro impuris habcac.

Verf. 14] Habuim.usunam fpccicm vectti conjugij, flcmpe cum infidclibus contra&i, ubi priori conjugi remit- tcbatur repudiufjn: Accedamus jamadaliam inter vos Ju- daeos ufiracam macrimonlj illiciti fpeciern, polygamiacru, fcilicet, quando plurcsuna ducitisuxorcs, & propccrca rc- prehenfi, quafi magna injuria afficcrcmini, proterve rc fpondctis, & dicitPSy propter quid verd ita acerbe redargui- mur,fcilicethic fupcrislabpr cft,ut curcnc,quot nos habca- mus uxorcs, annon Dcus ipfe coticcflit poceftatcm viroin uxorem in paradifo,atq£ ita oftendicliccrc ipfi una repudia- ta duccrcaliam,velad unam plurcs arTummerc. Ejaautcm tandcm rcdejdicitMalachias, hoceftqucd volo, propte- rca vo8 reprsehendo, quod Jehova ipfc teftificatu* ef£, ficut in-i paradifointcr Adamuna&Evjm, ut eflent duoin carncou unam Gcn,2, Matth. 19. t. Cor. 6. fic quocfe inter te&uxo- Ytm adolcfcenti* tu*y c$ntra quam tu perfide agis, ipfi fupcr in- ducensagcnccm,&fidcm ci dacam fallcn$tnrpitcr,c«wyfir illa priraa tua conjux vcra fecia tua, & uxor fcederata ttbi> juxca ordinationcm Dci dufta, cuic£ foedcre conjugij cs dc- vinftus ad vitae, honorumaclaborum individuam focicta- tcm,&huic contra promiflionem faftam fupcrindcis jaou aliam, tcftis eft Jchovaintertc&illam, quam iniquecum ci^cgeris, & mox crit judex. Quod fivirumbonam pudet

Gj^ ftllc-J

14 I

tutiattt divtnd.

Tfaftewu inV,T> tam Dttu teltrdvit,

Cjvete

$:rttH9 vcftr$.

rfliH tX*

fthatio- vtes.

Caput Secukpdum? fallere, fi vcl unus vcl patici falccm tcftcs alicuius edntfa* dus adfucre, in conjugio autem abs tc contra&o teftcs fuc* runr Dcus & angcli» annon ulia tc, nc violcs illum contra» ftum , retrahcre poccft revcrcntia f Annc ita prorfus obli* vioni tradidifti, iilam primam conjugij inftitutioncm, & dc co ritc fcrvando fcvcram fan&ioncm, quse cxftat Lev. 18, 18:

Verf.rf.] Ut crrim dc priori prius dicam, yxoTjHa^ prima cft fordere fin&o tecum conjundta, ntm^ »#h»c* unum efecit, & unum par conjugavit Deus in paradilbf nonne roluif, ut duo faltcm effcnt caro una, nonplorcs* juamvtf reliqui Spiritw ipjim effent, & proinde facilc plu- res conjuges uni Adamo potuiflfet adjungerc a fe crcatas, vcl coltas a viro fumptas efTo-rmans» vcl terrae glcbasin- dita anima feu fpiritu homincs efficiens. Qujdverg unum~* tantum par cffecit.^ ncsnpe: quajiturum femen Dei , hoc cft jaftoslibcrosin jufto conjugio. Etquamvis Deus ha<frenus connivcns, ac vcftrorum patrum morcs patientcr fcrcns Ador. ii? t8. tolcrarit hunc naevum, tamcn quo propius jam ad dicm Rom. 18. & folem juftitia^id cft> Chnlturo venturum infra c. 4, 2 acccdimus, decet criam nos ad Dci mandata magis rnagiso^ componerc nqftra fadta, i^fcg ex Dci mandato vobis dico, auturi ejlis Jpirhuivcjlro & irL* uxorcm adf)lefccntia tnnc perfidi ne qtittquam *gat> qliia Dcus te & illam fecitac coniunxit, uc libcros procrectis, & hune intinemfordusintcr vos fanxic Qttocirca quam chara-j eft vobis veftra anima» tam ftudiose caveec, nc qucrati* quicquam in eonjugionififcroen Dei, iibfros cx jufto pro* crcatos nmrimonio* H*c fcntcntia cum prarccdcntibu*

& con-

M A LACHU,

& conftqutntibus mihi vidctur optime cohaererc : Alij pcrunum, Abrahamura intclligunc, & hoc modo cxpli- caat, fic non facicbac ilic unus,ncmpc Abrahana, qui ta- mcn crat cxcclicntiorc fpiritu praeditus,3uamcn hondu cebar, nifi unam conjugem juftam. Probanc vcro hoc,, quod idcm Jcf. fh 2. Ezcch. 33, 24. dicatur unicus. Scd ■■ pfiutm quod pacc rantorum virorum dicam, hi loci qu<ditum lifon conficiunr, tum quod utrobi<# cxprciTa Abrahami [ mcntio, hic non itcm, ubi ncin coto -capkeaut libro cjus |nomenyt\i:n quod ibi unus pluribus ceno rdpcdluoppo jnarur, hic vcro cxicntcruia horumintcrprcturn , uccxcm Iplum itTiir^ndum proponacur, dum denicj, quod caputcft, Ivalcc Abxahami cxcmplum in contrarium,quia is practcr

rarn vivciucm duxtc Hagaram Gcncf 16. quodfa&um ca Iircu Dco difpiicuiffcipfccvcntusprobatibidr&Gcnef I Galat. 4. Ec quomodo diccs, Ifmadcoi fuiiie iilud fcme IDci, cum foius llaae illo nominc vcniat vclexDcidifcrtis Ivcrbis* Nonnulli ita cxponunc, nonnc unus hocfccic,id lcft Dcus. Scdnccghoc argumcntura ftringit Judacos po [Jygamos, quum Dcus unicus ctiam ornnes fuperinduftas I conjugcs crcavcrir. Confcr, qua: fupra ad vcrf. 10. difta^ [funt. Alij dc Abrahamo accipiunc quidcm, fcd alitcr, qua fi fit i Judaeis proiatum hoc cxcmpium, nonnc unus, \idc> liccc Abraham hoc fcdc, duccns duas uxorcs.^ Vcrum!^/*/^r Abrahami nomcn undc in ccxcum infcrri poffit, nendumj clarcc. Unicus vcro hic reftat fcrupulus, cur pro proj Nibn accipiamus/' Fic hoc,ttkn quia feripcur* analo-j nS. gia id pcrraittjc, quam damus cx t Samucl. ij> vcrf. 26 l\> X-Rcg. 5. vcrf. z6> job.2, vcrf. \o>1kh %6> & 40, 20« & 2*,! 4. 29. & 229jt & 39i 24. Unde quid fic ftatucndum

Rcfutttu?*

J*

nonnt.

Ou pro

/t. 2.

®b). Deut permifit IttfeUum rcpudij*

I Caput Skundum,

'de cxplicationedidti Job. 13, 1;. conltare cuivis cordato& sequo intcrpctationis aeftimatori potcft, quam truftra qui- dam proptcrca faltcm rcjiciuncrquod fit lbi N^non cum intcrrogatio cx ididtifmo lingvfcfanftas cx vcr(. 7. 9, II & 16. poffit facilc^» 7/^i^rcpcti. Cuiadjungo vim vcrbi Sn^ quod notac cum dcfiderio cxfpc&arc, non cum horrcrc, ut notat Gefncrus Pfal. ij. Quodfidcft- dcli fpc fonac, non potcft vcrti t$} ut Luthcrus, fcd jjjay Dcumnimirum. Quibusfiquis vciiccxLaunoadjungerc* non pro nonnc crcbro ufurpari, ut in illo Poetae

Non cgo tc vidi Damonis pcflimccaprura Excipcrc Lnfidijs r3 &£ at($,arfc pro 74} pro/^inN. T. nonraro ita a~c* cipicndum eife, Mattb. 6, 26. &*7> 2^.,Marc . 6,3, & 11,47. & 1%. 24. Matth.7, 22.*. Timoth.2,2/.|.Cor.9, s.g.&c ioy22. 2. Thcff. %, 5. x. Qot.6, %. 3. 9. 1/. «6. 4. Cor.ijj/. vidc D. Fraa- ziurn dcinterpretationeScriptur&pag. 1/3. nonicvc firma- mcncutn noftrae explicationi attuicrit. turn quia prophcca^ omnino vidctur ad objccftioncm Jud^orum vanam hanc alfertioncm fuam planam rcponcrc. iiiacrat v. io.Nonne Dcus forris unicus crcavit nos ? fubjicit Malachras, at non- nc unicus illc unum ctiam parconjugcminparadilotan- tum crcavit .^ita certe, uc par pari rcferam.

Vcrf. itf.] Sednondum fuftkic, vqs, quae vcftra cftpcr* vicatia, malefacerc,idc§ cxculare, itadicitis: Annon Dcus hoc, quod tantopcrc rcprehendis, conceflu, Jehova ipfo , quafi juftior aut fcvcrior, is libellum rcpudij pcrmificquum quis oderit fuam conjugem. Rcfpondit Maiachjas prophc- ta conftantiflimus, nc quifquam pcrtidc agat in uxorcou fuam, quafi illa Dei pcrmiflionc, fcu vcrius patcrnadiiE-

muia-

mulationc poffit vclut palho obtcgcre fuam violentiam, quia Dcus odit ex aninto illud veftrum nSjtf, dtmitte, j-^ttf it in] 3B* ib lanfjtn fut fit imperacivus Picl pc r Ironcam rcpe- j titus,qucmadmodum faepc alias in ira Dcus vcrba rcptobo- 1

I rum rcpciit cum indignationc. Vidc in Amos 4,4. Eccl.12. | qua nquam ctiam finc hac figura fimplicius explicare redtif iimc qucamus cxidiotifmolinguac fanftae diccntcs,ufurpari infinicivum Piel loco nominis h. m» odic Jehova iilud di- mittcrc vcl demiffionemcoiajugumj/iczV ^ebova, cffentia^ unus, Dcus IJrael perfonis trinus, praecipuc quando quis contra confcicntiam fuam pcccans & vcl unam dimie- tens, vcl plurcs alfummcns conjugcs Dciilla permifsiohc, quam putafrfatis cxcufarc fadtum, opent violentiam vclut pallio aut vefie fua, dixit Jeboya Dominus J^ebadtb fcu cxCr- cituum. QuAre cavebittf /piritui vefiro, ut non ^agatis perfi-

-ie> fperantes vos facilc tamcaivis excufationibus abfolu- tum iri. ItactiSm (falvo tamcn mclius fcnticncium, hoc cft; fuam cxplicacionem cx fcnptur« analogia> coha^rcntia horum verfuum, & fubjedta matcria probanrium judicio) puco fimplifsime haec & commodifsimc: vcrti, quod pau 'Vj*™*'"]^ cisfirmatum dabo. Primum cnim particula"0 caufalitcr /L* vcrtcnda hoc innuit, quac alias omnem fuam vim pcrdit, dum ficargumcncaturprophcca,quiaDeus oditillarepudia proptcreacayebitis vobis, hcc ilia intcr vos effc patiemini. Quae vcro cffct ratio,fi quis aliqucm odit, dimictat, idco ca vccc. Potcrant cnim (quod ctiam nimis multum facicbant^) Judaei ad fuam paliandam nequiciam id aciuccrc, quod Dcus pcrmifir, nobis liccc: adrcpudiumpermifit. E. Quis

^vcr6 crcdac prophetam, cum cifetrcprchcnfurus gravifsi-

'tne, Judsisincontrariu.n fuppcdnalfeargumcnu^Dcindc

Hf loca

Pr&batur

tatto*

&tustole- rtvit di- vortidju» daorum

Omnes bomines *b uno farentt»

Jud&i ferfdi*

CaPUT S E C U D II M.,

ilaca illa, in quibus nonnulli dkunccife cxprcfTaa» illanra iDeofacSam indulgtnriam, diligtntius cxaminaca aliud la- [quuntur, Dcut. 24* i.faltern defadto-, non dejurc fitfcrmo, imov.4. poilutio dicitur indcfcqui, inquemlocumvido Junium. UndcMatth,5,3i.&32. Chriftus illura raoicot* corrigit, qui Matth. 19, 8. fatisemphaticeloquiturjMofes hahens rationem duruici cordis vcitri permifit vobis, Dcu* jautem . irgomQopqo? Adt, 13, Dcusigitur vcrc odcratilla^ Jrcpudia, & proindc hic non dicct, quiodio haber,dimit- » tat, fcd potiuscontrarium^licet tolleraret & quafi diffimula- »rec in fuis filijs morc fcculi deceptis, fibi illud dimittcro uxores, odio cffe5dicit Jehova DcuslfracliSjideoqp cjus ion- gantmatem ncmo fuae practexat violcntiae ut palliura, fiqui* dcm non omnc, quod Deus tollerac, ftatim approbac.

LOCI COMMUN.ES..

Ex ver/u /{>♦]

Ndnne patcr unus nohit.~] Quia omncs homihcs ab uno> trahunt origincm, oflincso^cx uno Adamo fratres funt, ex- citec fingulos ad dilc&ionemmucuamhaecgcncris&fan- guiwis propiriquicas. Ne igicur fic conccntio inccr nos,nam j viri fracrcs fumus Gcncf. 13, 8.

//. tionne Vew unu* creavit nos.] Deus cfl: unus Deuc» 6. 4, & rationc crcationis, omninm hominum pater. Vidc fupra. c, |. v. 6. L. C. |i; quod argumcntum ad carita- tcm pxoximo declarandam cft cfficaciffimum, utoftendifc Apoftolus Eph. 4, 3. <5.

Ex verfu //. ]

/. Terfide agh fekudaj Si populus Judaicus coc miracu-

Ilis cdo£tus & reccnti benclicio cduftionis cx captivitico Baby-

Religtonv

Babylonicaornatuspotuitadiabolo fcduci, ut fnagnofo contaminarct* flagitio, quidni ctiam noftris hominibus jdcrn poffct contingcrc?Rom.U.

//. Trofanatfanttitatem> duc ens fliam Dei alieni.] Con- jugia fi funt contrahcnda in Domino i.Cor.^^.in iis con- trahendis rciigionis habcnda cft ratio, nenoscopulemus *beni4'r4 cum hctcrodoxis: Aiias contraftaconjugia ob religionisj^ difparitatcm non dcbcnt aut poflunt rcfcindi *,Cor.7>J3*t4* *. Pct. h I.

Ex verfuii. j Exfcindet Jehova virum yigilantem.] Conjugij, vdu- ti fadcris a fc confirmati, fcdncfaric violadfc vcriffimus vindcx cft Jchova Hcbr. ij> 4.

Ex verfu

/. Operitfrslachrymts altar* Jehovte.] Alios finc caufa ift moerorem conijccre, eft grandc peccatum: Natura enioL, Dcicjlexdi&itat, quod tibi non vis fieri, akeri ncfeccris Matth. 7, 12. Luc. 6, 31. Tob. 4, v. 16.

IL Utminime amjfliu* refficiat T)em admunu4.]D\fa- di[s & rixis conjugum omnia facra impcdiuntur. Quomo- do cnim uniEccicfiaecorporiinerunc tamproculdiftrafta-* mcmbra ? Quomodo unius baptifmi ac in Chrift um infcr- tionis crunt mcmorcs, qui animis ita diflidcnt ? Quomodo dc uno £anc rcde comedent ac dc uno vino bibcnt digne, quinoncupiunt ficri unum in domino; quornodo unum, Patrcm in cctIisrcdteinvocabunt>fratrcmcj unicumama- bunt, qui fc inimice odcrunt .^Dco igitur maxime proba- tur Chriftianorumunitasacconcordia, Pfal. /53. Ephcf.4. v. 3. feqq,

H 2 Ex

Pandvfo* lati con-

AUos ne contrifle*

Concor* dia*

6b

/ CaMIT S £C 11 "tfDUM.. Ex verfu 14. ]

Conjugiu, fehoya tefiifieatus ef£ inrer te &vxorem addefcentist tuz. ) |

'Conjugium cft ofdinatio divina, non tahtum, quia Dcus id inftituit & facrofariAumcircvultaciavio!a*tumfervari Genf 2. Matth. 19, 1. Cor.7, vcrum etiam quonhni>quiid prohibet, diaboli doftrinam proritcri dicitur *. Tim. 4,3. quoacccdit illud facramcntum acmyftcriumiiieoadum-. bratum, dc quo Ephef. 26 27, ncmpc fpiritualis intcr Chriftum & Ecclcfiam conjundtio, Vide Hof. 2. Jcrcm. J. fcedmpei, j Ezcch. x6* Cor. n5 z. Apoc.19. & zi.capp. Et dcmum quij| , jpeculiaria pr^ccpta dedit de mutuis conjugum officijs - 1. Cor. 7, Ephcf. 5, 22. 1. Pctr. 3, 6. 7. g. Hinc conjugalc pa- ftum foedus Dciappcllatur. Prov.z,J7.cujustcftisiocupIc* tiflimus ipfc, & accrrimus vindcx fi quid ab altcra partc* nefariepcccetur. Undcfcquitur, qucmadmodum confae- . dcrati non funtlsedcndi, ica ncc£ conjunx j aut ut Dcus il- . los punit foedifragos^ ita ctiam hos pafti fui &fidcidatae; oblitos, ,

Ex verfu Xf.) j

/. Nonnne unutn fecir.JDcus tantum duosunam carnem j cffc voluit, nonplurcs, quomodo damnaturpolygamia fi- multanca: Quod vcro cam in patriarchis ac Judscis ufu- tum receptam in V. T. tulit, neqjjillcsintotum, nccjhodid . quicquarn Anabap.tiftas & alios impurcs cxcufat, poftquarn Chriftus pra vam illam confuetudinem ad Icgcm & jprimarn inftitutioncm revocavit, Matth. j.8c 19, II Qntfitururnfemen T>eu\

Conjugium humanse cft divina ^cadcmia vitae : In iilo cnim piantul* paradifi caelcfti* cducuntur : IniHo j affli-.

Liberife men Dei,

r

fevere pu~i

Haiachi^, affi&iombus plurimis&curi$hominescxercentur,ut tsn* tp. ardcntius orcnt: In jlloparentcs cxfua in libcross^jj

( — fi parvalicct componcrc magnis.) Dciin feb£ncvolentiamfpe<ftare &inctiriincipiunt. Con- fcr Eph iS. Pfol. 1105, 11, 12. Cura autcm prascipua hic cffc debct>vut cdacantur libcri in difciplma & admonitiono I Dj>mini?phcf. 6,4. .

Sic erit, jjt fcmcn fint maneantcg Dci, Provcrb. 25, Ij. 14.

/. Sibi odib eJfe.dimiJsionem7 dit jel?ovd,m\ Dcus farpe quac- \ftetuntuh! dam in pijs tolerat, quae tamcn non probat, ut omnia pct^'afcrt> cata vcnialia, Videfaltcm Chriftum cum fuis difcipulis, jj** q,uam multa fert in illis; qu£ tamcn rcprchcndit. Undc pa- tct> quidiit ftatucndum dc illo argumcnto : Quae Dcus fc* vcre non punit in fuis,illa concc(fit> dcc^illis difpcnfavit, Polygamiamnon punivit fevcre. E. Major eniravaldein- firrna cfic dcprchen^itur cx inccftu Lothi, cx Noachi cbric- tatc&fi quafunt fimilia. //. Operire vio!entidm.]M.uhihomincs praetcxentes Dci

nomcn in fuis libidiriibus & tcchnisfunm nequitiam vc\\\t\neVUittd9?'

pallio obtegunt. Chriftianos autcm hoc velum dccct rc

raoverc &hypocritas agnofccrc Matth. 68c 23.

PARS; T.ERTIA..

Vcrf t7.]Scdh*chaa:cnus, rcftat adhucaliud non-mi-j^*^!' nusflagitium, dcquoin verfu &parte poftcriori. Illud au-i j^rJ^' tcm cratpcccatorum dcfenfio fcu prefana impietas & cxrre ma petulantia, in quam paulatimcxfuperiori vitiorumaf- fycfa<ftionc crant ddapfi, ut ctiam Dci jufticiam ac vcrita-

Hjj tCOL>J

PdUium

\

2h0 pro- barimd'

Ptff malis bene effe,

divcrfimo* de cotfede-

Caput Secundum. tem manifeftis fannis,did:crijs ac fcommatibus impetercnt. VerbU veftris fatigatus Jehovam, quod iwfyMnmtQut diftutnf idcm cft ac gravicerDeusofFcnditis,cuimaxime hoc di- fplicet, & dicitis dc ea improbitatc moniti, $u* in^ fatig^ mus fin eo> mquam, quod palanWznV#, qutsqups facit malunu, bonrn vidctur inoculis feboyx, & i/lis, quincfarie peccant, ipfe dele£latur> flagitiofos^amat ac juvat, jc drgrr {Irict/ bcf^ fcr aluct/maiiscxDciordinationebenc cft, idco<$«t nobia ctiam bene fit, tam malevivimus,nilcurantcstuas objur- gationcs^ aut, G vcrum cft, quod tudicis, forc, ut proptcr noftra dchdtu poenis afficiamur, quifit, quod tam diuillac diffcrantur^ aut ubi eft Deus judicij f Dcus illc ultionuau Pfal. 94, 1 dc quo tu adco clamas. Ita fe fcre dcfperatos cf- fc dcmonftrafcant, quum nullum jufti aut injultiamphu* apud ipfos cfTet difcrimcn, nulluspan* mctus, nullaprx- mij cxfpcdtatio,

LOCUS COMMUNIS

Ex vcrf. 17.]

Fatigatis Jehovam] QuamqUam Scipfipij quandoc$ hac tcntacionccxcrccantur, an Dcus fit rctributor boni& mali, quum bonis male, & malis bcne in mundoetic vi- deanc, Pfal.37*A 73. Jcr. 12. Job. 21. Habac.l>U*i3.tamcn illi ltatim fc ad vcrbi divini vcritatcmrevocantes erigunturi

Jlmpij vcro cum in illam cogitationcm devcniunMibiipfis & alijs malis blandiuntur acfempcrinfuaprogrcdiuncur

jmaiicia, adco uc vcrd & cx animo dicant> non cft Dcus, Pfai, Autficft, ubieftpromiffio advcntus cjusad judi*

cium/^Pctr, 3,3.4.

CAPUT

M

A LA.CHIi.

CAPUT TERTIUM*

jirgumentim-j..

Quod in populo Judaico cxcaptivitate Babylonica, rc-

Sumnmt.

e fueriut multi naevi & errorcs cum in do£irin3, tutv braecipuein moribus & vita>tam iaftatu EcckfTaftico/quarn K?oUtica& acconomicocx Efdra & Nchemia .eonftat, qum^ |ctumbonampartcminHagg*o,Zacharia&hoc ipfo Ma~ lachia vidimus. Cum<$ vixfpcs fuperelfet, fofe ut in V. T. ■proflcercnt in mclius ad novum animos piorum erigufit, ubi & Chrifti pnecurfor Johanncs Baptifta cratviam Do- ddjoban* mino fuo probc paraturus Jcf 40,i.fcqq.Matt.3 , 3. Joh,i,25. j nem & &utverhouuo cmphatico omnia comprehcndam, *miQ, Cknflum*

yww&L&irav Matth. 17, 11. & Chriftus ipfc, quicquid erra bat, in viarn redufturus. Hucigitur inprimis blafphcmos fuos Judasos rcmitcit noftcr propheta hoc loco,&ita dilu cidd de utrius<j advcntu & officio vaticinaturacfiprasfcn- tcsvidcrct. Quia vcrointcrca, dum ipfi temporca Deo conftituto advenircnr, V. T. cumfuisumbrisvigcrcdcce- bat, gravitcr reprehendit cos, qui dccimas non folvercnt, &ijs,quihuic mandato obcdiunt,largam bcnedidioncm». promittit. Tandcm incos acritcr invchitur, qui pictati illa prornifTa praemia vocabant in dubium i contra piorum pios dcDctprovidcntia fcrmoncs approbat, & fuam gratiaau EoiliccturjUtita fatis tandcm apparcaf, quam bene juftis, & malc improbis futurum.

Hinc Iiquet, popularcm rationcmfi fcqui volumus, caput hoc cum Dn. Wigando in trcs partcs re&e poflc divi- di, utprimafitde Chrifto cjuscg praccurforc, & ufriusqjof- ficio concio, Sccimdaj.depcccatisfafta accufatio & pce-

nitcn-[

tblegat.

tiecim^ ititere* folvwdd**

AVct,\vei§ popuUrk f.

Ca* ut T e r t i U nitcntiam adjefta cxhortatio. Tcrna, cujusdam peculiatls tentationis, quafi pTjs fcmpcr raalc& impijsbcne fit, infti- tuta rcfutatio. Vcl cum ahjs in duas partcs potcft diftribui, quarum prior fit dc Chrifto, ejuscgpraecurforc perfpicuum vaticinium, poftcrior dc poenitcntia agcnda,ut bcneficio- rum Mcffiae reddantur participcs, Dci optimum confiiiuni. Vcrum quando fingulaspartcs aliquantdaccuratiusrima- mur taicra hujus capitis polTumus inftitucrc kvihvnt) ut partcs itidcra conftituantur trcs. T. dc judicij diviniadmi- niftratoribusprimis acpraecipuis inN*T. divina prardidtio v. i. II. ad digne illos cxcipicndos neccffaria prseparatio pcr convcrfioncm feriam, & dc peecatis,ttjam ncgatis, pcr* fpicua eviftio v. 7. &IIL Dci blafphemijsimminens mjr- ledi&io, & pios manens bencdidtio. v. t3.Inpraedidtiono cft promifiio de tdvcntu Johannis baptiftae & Mcfliae v. t* Hujus vcro dcfcribitur potcntia v. 2. & cfFcftainpiosfaiu- taria, qui a fuis malis purgantur v.3. & cumDeorcconci- liantur ibid. & v. 4. in inapios vcro cxitialia v.-y. ac horuau gcncralis a juftitia & immutabilitatc divina pctita ratio v.5. In peccatorum cvidtionc cft & prolcptica propofitio v.7. ubi dcmonftratur Judaeorum a Deo avcrfio, & praemon- ftratur ac praecipitur corum ad Deum, &hujusadipiosvi- ciflim futura promittitur converfio, & cjus averfioms cx- poficio v. 3. & hujus paena v. 9. convcrfionis autcm & hu- manaj in decimarurn oblatione, &divin« in bcncUidtionjs collatione, quac confiftic in bonispofitivis v. 10. &pnvaa- vis fcu malorum ablationc v^i.&hacc omnia conicqucn- tc Judaeorumfelicitatiscclcbrationc.v. 12. In maiedidionis

Idcnunciationcprimum ftatus controvcriiae cx & jtei formatur, fcu potius exJudsoruminficiauone&Dcipro- batione

SeChri* \ \fto , fwlt

Malkhi % £ ationeconftituitur, iilaeftverf, 13. noh oblocuti fumus contratchaec vcrfu fcquentc, imo dixiftis, pijs eflcmaie,( v. 14. & impijsbcne v. 15. uadefcquituriila conciufio, ifta vcrba veftra fucrc mihi moleftiflirna v. 13. Haecautcmillu- ■ ftrantur pcr antithcfin ptbrum, quorum recenfc tur dc Dci providcncia re&iflimum judicium v. 16. illuq? promilfufn, prasmium v. 17» Undc infcrtur contra priora ; Rc vcra igitur 1 landcm magnuna inter juftos ac ibjuftos difcrimen cft. v.i£.

Pahs Prima.

Vcrf. fj Ha&enusdc mala vita facerdotum frtismui» fta, nunc porro dc unico N. T. facerdote Chrilto agcrc in - :^£fur/0. cipit, qui cos cft purgaturus & in multis rcformaturus, imo re btiagi faccrdotium Lcviticum ut umbrarnprorfusfublaturus. lilc vero ut tanto mclius, quando advcnit, obfervetur,dcpvo dromo ejus fcu prascurforc prius quaedam afferuritur, ut ita 'exillo velut phofphoro fol iftc 'juftiri* ftatim fubfecuturus agnofcatur, Confcr infra c. 4. 2. Joh. 1, 7. 8. Pial. 132, 17. Joh. 3, 30. £«*inquic Salvacor apud prophetam, actcntic- ncm cxcicans, quia rcs magnascratdi&urus, vosblafphc- mcquaericis: Ubi cft Deus judicij ? tempore divinicus con- ftituto certifiTme mc vidcndum vobis praebcbo > ego ij>Ji~> qui fum juxiicium ahnunciaturus, imo judicium ad vitto- riarnprolatuiusMatt. J2>i8.20.paulo poft mfflurtufumt(fi& noni,propaulopoft futuro, utalibi notavimusjquodnon taret cmphafi h. 1, fiquidcm miraculose fuic conccptus, na- tus&cducatus, ficut Luc. i. prolixc dcfcribitur,4^/««z-3 meum, rfuncium & legatum praecipuum, quo ncmo major internatoscx mulicribus extitit, Johanncm baptiftariL,, Macc, ii, u> Scc. M-ar, h 2. Luc, f. 17. & % 27. Joh. 1, 6. 33.

tur.

EcCim

u % qiti.

Chriftw btc dtctt.

^ Ca^ut Tertium

^^/Wfhcbr#n^^ ipro rclativo TfN ut Pfal./.i*. qu*< tamen fimul pra? tcrit.um vertit in futururo,& verbuna ipCuqp notat, removcrccxconfpedtu ca, quacfutura crant ingrata incetfuro, vikm tnte me> claraans, parate viam Doroini, complanate fcmitas ejus Mat. 3, 3. omnis vallis implebituo & omnis mons & coiiis deprimetur, &; qux curva funt, licmre(3:a,& afper« vi« ficnt planae, vidcbitqj omniscsub ]faiutemDeiLuc.^, j. 6. Marc,i,3. Joh.1,23. cxjcf 40,3.4.5. |cx qua collationc ctiam hoc patcr, Chriitum cifc, qui hax 2*tcr iloquacur apud Maiachiam, a quo tamcn non difccdunt», {quoda^fcnfum, Evangcliftae, quum Deo patri haec vcrbau tribuunt, qui ita dc fuo filio dicat, mittam angclura mcut» antc tc ; Opcra enioiiilafunt totiSS.Trinitaticommunia* ideocg modo huic, modo illi pcrfon* rcfte poifunt atcrfc» ] t\ bui, ncqj Evangelifte fcmpcr omnia verba in allcgando ali- quo didtoretinent, ut Amos 2f. fcqq» &9> ll.Zach. 9, 9. indicatum eft. A grseca aut^m verfionc, quod illa longius reccdatat;excuauthc>iticohebra?o, dumhabct dhZ^i^sTu^. c^t/Evangeliftac hic diicrcpant, quod notandum contra^, j cos, qui nimimn-ilii tribuunt,s cd qupd fpiritus fanftus quandoqj>exilladid:a V\ T. alliget, puta cum, quum nihil mptaturm fenfu. Etia illud, quodnonnulli intcrprctcs hoc loco vclut myftcrium magnum annocant, n«mis fubtilc eft, quod Chri ftus ht 1. falibi jtnim ita dici pofic,jam non difpu- to, fedncc $ n ^wVaficro) dicatur faciespatris* Quod cnim pacc cantorum virorum dicendum hic iit, hebraif- mumnotura, ubiantc facicmN!?1? vel fimplicitcr vel cuai affixo pbnitur pro antc,jnon attcndcrunt,quod, tamcncx Evangcliftarum cxplicatione hit difccre potcrant, qui iilau I vcfba V§7 TVPni?!! rcddunt i§ Kg&w**i

verba ift ne h *o- benturr

Receditur

verfione. Cbriftu* hh n$n dicitnr facies p4 trii.

MaLACHIjI.

€f$TifipcBi€¥ rv. Tantum dc Chrifti pnecurfore Joharine fcaptifta, qui cum in primohumilitatisadvcntufuit Mcflias intcambulo,non dc fccundo majcftatis ad judicium advcft- tu hic agi, liquido conftat : Dc hoc vero ipfo illa vcrba fo- nant, & repente poft Johanncm coaccptum concipictur, fcnatum nafcetur, vindlum & a doecndo prohibitum ad fpublicc doccndum, ConfcrLuc. 1,5.13.^24, 26. $S*f7- &2,6. M2tth.^i2,veniet ' ad rcmplw.nfuum > tcmplum illud fccun- dum,non ita pridcm exftruftum,quod camcn ufq£ad Mcf jfi^adventumincarnesndurarc dcbcbar, vidc Hag. 2,7*9. DominufiUep^xy, ilkDominus dominornm& cui mcrito dcs norainis hujus honorcm , quod fit pcr fc Soius Do- minus. Confcr Pfal. no, 1. Dan. 9, 17. & in quo, tan- quam bafi ( hcbr. ) omnia fubfiftunt Col. I, 17. auera yos dtoritvs & /mgshx a Dcopatrcin mundummilfus Ga). 4,4, Heb; $,t.fedcm in focicrcnon tantum promiiTus Deut.ig, v.tj. vcrum ctiam , qui folus id ruptum infhuravit & fan- civic Hcb. 7, 2%. & S. 6. & 9, illc, quo yos obleUaminh cccc putatis longd abcffc auc nunquam vcncurum, quando dici- tis, ubi cft.^vcrf. ult. cap.praeccd. veniens? cito vcnturus eft, aitjehova Dominus Exercituum^ ad cmphafin eadem bis rcpctcns, ut ita & pracffadtos ac fccuros cxcicct, & con- ftcrnatos &timidos folctur &crigac. Ita cnim falvoalio- rum intcrprctum judicio, vcrbum prius t^Mtf jpgp cunt, Trcmcllio h.L in malam , & poftcrius CS^SCan cum rcX\-\bi.\nrn& quisin bonam partcm accipio: Hlud, quia primum MittXl4m,far* ccdcntia in Quarftione v. 17. cap. z, & confequcntia hoc|««> cap. 3,2. dcraalis&ira Dci crgaipfos agunt,dcindc, quia, quoad rcm ipfam, loci parallcli hanc cxplicationcm fir- »ant?fiquidcm bonum malum quarri polfe,& curiose, ac ,

l 2 cum

€tpitur

ntn con

trd

doihite fumitur^

q tud nt

jj C A ? II -Y T EITI U ;M .1 ;

cuRUtudibrio dcfiderati fepe indc con.ftat* vldc Jef.j^T^ Amos /,18. Z.Pct.3,3. Undc a pafticulari concludunt , qui itg colligunt : Ubicuncg homincs aliquid divinum quaprum aut defidcrant, bonus rci bonac appctitus ad promiifioncsDci fc rcfcrcns inteliigitur. Hpc. quia &• vcrbi Y.rD cmphafis &conftans ufurpatio in biblijs non pcrrnitnt, utdenonfe- rio dciidcrio ufurpatura hic crcdamus, & pJorum fidcs vo- ta & fufpiria non indicarc ntur h. Lubi cam dc boniscx ani- mo Mcffiae adventum expcdenribus,cuam dc maliscundcra ; ludificantibus fcrmo eft. Kam quodnonnullicx Jef. /8,15,- in contrarium adfcrunt, fallic, quia ibidc maximc ferio af- feclruinr^mmalamagitur, &quod fcism, non pcr omniiLj acque late patent, iicct agnatae voccs y?n> ycrbum, &• no- mcn \an, quamvis .npndum locum fcian>, ubi ctiamhqcl notet, id, quo fe quis ita oblecier* utid fpernat acludibrio M habcat. Seddchisplusfatis, ncc ver>umaddam, ubidixc^J ro,il!ud Vo&> quodcftih textu, de cota Ecclcfiautrobicjfu* J mifynccdochicc, fubjcda matcriajta omnino cxigcntc^ vc* >J niet Dominus, dc quo vos mali3 inyeftra blafphc.ro a infcr-M rogatione, ubi lit ? qucritis, & angclus fadcris, qup vos bo« j ni in vcftra mifcria ut fufpitatorc & faivatoreycnturo oblc- . ftamini, Si quis mcliorcm hujus loci cxplicationcm adfcr- 1 rc & probare potcft, magnam a mc inibit gratiam,& meam 4 fualuccfacilcobfcurabit, .

Vcrf. 2.] buperiorum nuncfeqinruraliqua confTrma* tio, vos mali veftromaioquasritisjubifit Dcus judicij, illo tcrtiflirne affuturuf.cft, vos autcm ipfi ubi tum futuri cftis f quum cnim ipfc jarnadcrit, quis vcftrum coram co conft- ftet,qui fclicitatcm-mundanam tantum ineocxfpcdtatis: qutt, ^^m^malorum .frjiincat (hcbr^ ^sVsp cujus vocis l

figni- .

M a lachijB;. f t 60

£gt)ific2tfo.nem hcbracarum concordantiarum capita do- ccnt cflc ^do iUjnatf / figrjificat portavit, fuftinuit, tulitj graeci* *<zxz$+>*t diem.adventut ejusf . Cujus completio* nem vidc Macth. %>z & J>U. & 21, xo. Vulgacus iatinus inter- I prcs, qub ppteft cogicarc, quod probat Ribera, licct incon- 1 Wnicntiffimc didrum, quia radix proprie notct capcro, Ijlibi duo opitcr notamus proptcr cos, qui, fiquid inincer- l pfete cx hcbrxalingva declatavi videnc,fa?piffimefinc ulio : pjraevio examinc in fentcnciam propolitam concedunt; I tiQum, quod V)3 in Cai & Hiphil figmficet quidcm capere, , \ QQntinctc, comple&i, in Pici aurcm S?b? in biblijs nun- q^a prp capacitatc accipiatur, idcocj llla lignificatio ab hoc lpcpfitalicnulima, ubihoe, nonillud rcpcritur; Altcrum fi maxime noucct fquod tamcn probari non potcft) capcro, tamen non ftatim fcquitur, ut Jatini caperc, ctiam graeci \No9t}u£ f yja^tv non tantum dicunt dc corpcre amb.entc, veruriL A r -~ ctiam adintclkdiumrcfcrunt, fic ctiam hcbrxL ^YP01^0 ] eeUm \qc fi$enim iftafalfiflima cft & tum accipicnda, quumliqucbic: vcrhum omniumlingvarunvcfic caadcm rationcm, cum tamcn-i accipttur, conftct, unicuicg fuoscficidiotifmos, & cxunaquac^, do his cffc judicandum» quibUs addo terciunTj in juftc dicacru illis fcribi,qun. Reg. 8, 27.(ubicxtat infontcnon TpVojfecl 5J?f??^5r N^ ' nccj in verfionc noftra &fgrcift<tt/ fcd nic$t Dcrforgcn/ maxime ptoprie) cx rcipfa, fcopo &.cohacrcntia^ tcxtusper confcqucntiam, majeftatcm Dciinfinitamrcfte "cpncludi, non vcro cx vcrbo caperc fimpliciter, alfcrunt, quibus faculam allucerc potcFant gra5ci,vcrtcntcs cht 'kx& asffjychc ct,v<$iQ\)<n & ifta 'Wugegyuc;.--. vidc fccundam cdit. Exerc. bibJic. p. 179,150. Pcr cpcxcgcfin phrafis illa h. fc cx- p^icatur, malorum coram hoc juftitiaeprgceptoro,

I -3 ) qu»

fto ti

xur.

tonfertur cum Auri- fabro & fullone.

Caput TiiTi'ii»?

quis tenebras amantiumcotam hoc fole confiftcjt, quum^ apparuerit 8c incarnem vcncrit, quomodo g/X?<P*»«*$, <p<t- 9<Ha, Chri\**fifi&l & cJ?n<$cuvt3vj rocabiilum Chrifto vifibiliccr prac- fto tribui- fcnci tam in advcntu humiliationis, quamglorificationii in Nov.Tcft, attribukur r. Timoth. tf, vcrf 14. 2. Timoth.^, v.8. Tic. 2, v. 11. & 3,4. 1. Timoth.3, v. |6'.. *. Johan. % vcrf. /, 8. Coioff. 3> verf. 4. 1. Pctr. y, vcrf. 4. Meraphoral, fumpta eft ab iiiis, quoruol oculi exoricntis folis (plcndo- rcm rcfta intucri autfcrre ncqucunt. Ratio hujusrcifubji* citur pctita cx ducbus fimilibus, quorum priusab aurifa- bro, pofterius afullonefc.u lotnce dcfumptum eft. Utcnim coram iiiius ignenuilaefcoriae, ncc coram hujus fmcgmace maculac aut labcs pofTunt fubfiftcre>ita nccimproborutru cogitapones didta & fafta coram iilo accuratorerum judi- ce, jStam ipfe efi qttaji ignis conflatorvs, qui iiqucfacit mctai- ia? ucomnc impurum cxccrnatur, autut fmegma fullonums, qui poflunt maculasclucre & veftcs candefaccre Mar. 9, j. ConfcrPfaL 51, 4, num notcc propric hcrbam, arL* aliud quid, cum ncmine difputabirnus anxie, fcicntes id figaificari, cujus bcncficio veftcs cluuntur acpurgantura maculis» Ut in aiijs mukis huic rcgioniincognicis ficri amat ubi rcm tcnemus* nomcn ignoramus finc ullo noftro damno. Smcgma cxponunt Chaldxuslntcrp, R. D.Kimchi & Vatablus.

Vcrf.3.] Naru ut fedet aurifaber conflans & purgaiis ar* gentum, ita magno ftudio & ^ccarata opera Mtffiasadve- nicns purgabit jilios Levi, omncs in minifterio vcrbi con- ftitutos a fcorij^ dodtrinae pravaecg vit<? rcpurgabit, vidc* Matth, $. tf, 7. th Capp. J oh. Z. 8. defcecans cos velutau-

rern^

Malach-ta.. V m

tum & drpentum, ut fmt fehoy*, qui offermt munui ' ju/ti, neoir f pe i^yiKiw h^ixcu Roman. 12, 1. TTPiv^n^ yrjaism 1. rcc, 1 :

2, 5. utiea, quod (olenne eft prophccis phrafibus V.T.pgHrai res Kov, Tcftam. defcribantur & nomen figurae cribuatur ^n^lMn, rei figuratar. Filij enim Lcvi inVct, Teflv erant umbra mi-| niikorum vcrbi in Nov. Teftam. & facrificia ifla Chriftiac 'iChriftianorumcuitus^qui funt Judxi fpirituaks, &EccIe- liafupcrna qu&dam Jcrofolyma,unde fcqucntc vcrfu mu- nus Jehud^ & Jcrofolymorum fit mcntio , verum co, quo< dixi, modo.

Vcrf, 4. ] Et fuavc jit ^ehovamunm Judx ac Jerofoly- m*> bona opcra Chriftianorum,/c#f diehmfrijcps>& ut an- «^«r^Ktfjquandononitacratreligio depravata, &facriU ficiainfidc oblata erant gratifsima , quomodo ad priorau tempora refpicit, non vcro seternitacem, ut vel hinc fatis li- queat, quid ftatucndum dc illorumaifcrtionc,quidicunt ESTiy notarc pcr fc & fimplicitcr «tcrnitatcm , & dies fcculi iMich. 5. vcrf. 2, cflc vcram aeternitatcro. Si cnim EZjSly funt ipfa actcrnitas infinita, hacc facrificia ivu illaiunt oblata. Non hoc. Ergo. Et proinde argumcn- tumex mcris particularibus formatur, quodita proccdit: tsViy ( dc vcro Dco di&um ) notat aiiquando aeternita- tcm ut GcncCi/, v. 33. Ergo fcmper ftmpliciter &pcrfo. Rarifsirae cnir» occurrit illa fignificatio, crcbcrrimc illa^ altcra. Probamus igitur Dn. Chcmnitij Regulam in fino cap. loci dc lcgc par. *. L. C. pofitam: ET^iy fighi- ficat pcrpecukatctn fccundiim conditioncm rci, cui con- lungitur. .

V^rf^'

=>Sisr

non nota?' fimplhicer' dternjtA* tem.

"72

Deta teftU i£ judex,

Pr£ftigi4'\

adulteros,

perjures,

mercedem detincntts punit.

Perfon4 mifer^H"

kst

Caput Tert III m< Vcrf j;] Vcntururamc,6 Judaei, jam audiviftis: quic fim fadturus, accipitote. Vos quaeritis, ubicft Deus judici fupra c. 2, \j. accedxm adyos in judicium, &, quia pleraV^ apud vos func corrupca,ac quotidierue*ejn pcjus fncipiunt opinionc veftra citiusadcro, judicium divinumintcr vds cxercicurus,^ ero teftts feftinantiffimus, dc veftris fcclcribus contra legcm fadiiscxlcgc vobifcum difecptabo,judexipfe fum,quin etiam tcftis,u_c ica nulJ? locus fic diiacioni aut fub- terfugio, & quiahicin jirdicijs bclie conftitutis mosfcrva- tur,utreusa tclHbus conviftusdamnctur,& cgoteftirnonit divino & confckntiae vcftrae proprio vos convi&os damna- bo, fententiam fcram & cxfcquar, unus cgoomnia fcclc- ra no vi & punirc vos polfurn, tcftabor itac_> <ontra praftigia* tores, qui miris artibus fafcinant aliorum oeulos, vcl magi- cis incantationibus mirifica qusdam cfEciunt Exod.7, 13, Dan. 2, 2. Vide Mich,/,T* Nzhum* 3, 4.&contraadulteros> qui praetcromne jus 8cfas in vivis confervancur,acnon, uti dcccbac cx lcgc divina Lev. 2o.io,Dcuc. 22. v. 24, a magi- ftracu occiduncur, & contrajurantesfa/sopCY]{\vosnomcns Dci in vanurn ufurpances Exod 20. 7. Lt v. 19, 12. & contra^ oppreftione detinentes mercedem. mtrcenarij^ quac

huic debecur pro laborc, contra mandatum,quod jubct ftt* tim illam rcdderc Lev. !<?. v. 43. Dcut. £4. 14. iy & contrjL. pervertentes Amos. 2, 7. potiftimum in jurc diccndo, fcntcn- tia^g fcrcnda caufam inopum, qui dcftituuntur humano pnefidio, quales funt yidua> pupilltto ac peregrinti* , hominc* vcre commifcratione digni, at<g ex natura lcgc ju vandi, fi* cut praecipitur Exod.22,22.Dcut.i6,i4 & 24, *7.(cqq. a Dea. pacre pupillorum & dcfcnfore viduarum, Pfal. 68, 6. Vido plura Zach, 7> Amos 3, 9. & <ft 1. Mich. %, ne% titnentei

Malachix Js W,qu«impictas cft ornninm peccacorum radix,fictit con- tra timor Domini omnis ver* fspientise initium, ait je&ova Dominus Exercituum-s.

Vcrf. 6j Ncquisautcm tcmcreid mihi obducat, cur[C*r maB jam adeo fcvcriter & dtiritcr nobifcumcsadturus, tu o "onperdi. antca (xpt majorcsnoftrigravifsimein tc peccavcrint,& til tamen nondum plane funt abfumpti &tuoheTfli# , quarru nunccomminaris/ dicam vobis Veram caufam, quae non in patribusvcftris, vcrummc rncocggratiofo focdcrc hae-[ ret, quamyti znivn ego Jehoyanon mutem mca dccrcta* cp\z\Deus nck fcciac promulgavi, tam in rninis dc pcxnis, quam promif^ * Honibus/tamenyos jilj J^cc/^quibufcum in majonbus fce- dus pcculiarc mij, non omnino conjumti 'ejlis poenis ac ca- lamitatibus vobis immifsis , quia & femper intcrvos qui- .dam boni fuerc rcliqui, proptcr quosomhibus pcpcrci, £>rafcipu£ aucctn ob incercefsionem filij r£ci>qui cx vcftrurn aliqua tribueftoriundus, &pocnitentiaelongius vobis dcdi fpacium. Neigitur putctis, me mutafic fcntcntiam illam, qua dixi mepcrditurum ornncs pr*fradteimprobos,quum vcftrum gcnus nondum plane fuftulcrim,atq; ita jam mihi placcre improbos> fuprac,2,*7. infra r.i/.nonita cft, cgo Jchova unus & idcm, & non muto , ncquc mutor Iac.t, 17, crga vcftros majores tarncn cx peculiari quadam rationo connivere,had:cnus volui,licct cnalos, ut mcrito dcfo ufurpcnt illud Prophctas Thrcn 3, vcrf. 22. Summae beni- H iiratis Jchovae cft,quodnon fumus abfumpti, quia non finiuntur miferationcs ejus. Haec cxplicatio fequcnti vcr- fufirmatur, ubi hominum iniquitas, & Dci ab iila" cos rc- vocantis benignitas exprefse indicatur , atquc intcr fo

•tomponitUA

LOCl

&fa?flri

Deo dans tur.

Bapttfia &Cbri~, ftut.

VidCbru ft* expe- djettM

Ghrlfitu

iOCI COMMUNEi

Ex verju t. J

f. Ecceego mitto.] Miniftri vcrbi a Dco naittuntur, qui Dominus metiis excruditoperarjosin mcflem Match.9,v.37. 58. Vidc Jef. 47- Jcr. J.io.fc 14, 14. Hcbr./ri. 4./; Jcr. 23, 21. ?.om..io, Ij.

1L *Angelum meum.] Johannes Baptifta eft Chriftipra^ curfor & nuncius, Chriitusautcm tcmph Dominus, undo quodn^m fitintcr illius miniftcrium& huju$ magiftenuro 4ifcrimcn,patcc Joh. h ^.z/.&^. 2a.29.30,,

I I I. Qui expediat: yiam meam:] Quoniam expedicnda, fuit via Chrifto venturo, mulrisillaiii tum tcmpons fuiffa rcplctam impcdimentis & obftaculis , hinc colligimusi tura doftrin?e> tum mojum corrupteli*, Vidc Jcfi 40. Luc. j. Matth.3. Simulctiam moncncur omncs vcrbi divt niminiftri,quod hoc fit corum officium,Dco fuo expcdi* rc viara, quod fit> dum hojnjnc.s ^malo, a4 bonum ad^ ducunt,

IV, Veniet intemplumfuum Dominu*.] Chriftus adtcrrv»

dm4t tem plum,non rcgium pajatium vcnit Matth. 2i.Luc. 19, urbcrn

fluot*

Cbriftut quarttur.

ut attgelus\ ffderK^ ^

ingrcfius in templum fcconfert. Et, ut tum ad tcmpluau illud cxtcrnqm propcrat, ita fcmpcr ad Ecclefiam fuam vc- nit, quodpiis cft fcdatio, improbis terrori, Videmusautctn fcinc, regnum cjus, non cfte dc hoc mundp Joh. 18,36.

V. Quem vos qutcritiiy ] Muiticum Judari&Chriftum quxrunt^invcntumautcmrsciperc nolunt Luc.^,2Z & 22» v, 67.70. Simui ctiam hoc vidcmus, Chriftum m Vct. Tcft». fuififc valde expctitum Luc. 10,24.

V 1. Jngelus feeierii. ] In folo Chrifto patcr nobifcutn

fadua.

ff

%entu* terribilU.

934 & VI*

t£ purjtat

fbeduspacis init,fiquidcmillc cft, quifangvinefuo&ffldTtc nos rcconciliatRom. y. 2. Cor.j.quandopcccacaintor nos & Dcum divifcrunt Jcf. 59, 2.

Ex verju 2. ]

/. Qups fuftineat diem adventus ejur ] Etiam primus Chrifti advcnrus fuit impijs tcrribilis, fiquidcm purgacj ^ aream fuam Matth. 3, 10. 12. Vidc Mact^, 3. cxcmpluai., vcrum culpa ac vitio hominum.

/ /. Eft quafi ignis.] Chriftus lucc vcrbi fui tcncbras, & j jn detiri* munditicin illo praefcripta fotdcshominum gravitcr rcdar- guit, ut ita priorcm firnilitudincm ad do&rinac linccrita- tcm,pofteriorcm ad morum integritatem rcfcramus. Hunc vcro dominum fuum tidclcs vcrbi miniftri fcdulo imitcn- tcrr, curcntcg, ut auditorcs in do&rina fint puri, in monbus inculpati.

Ex verfuf.]

I. Sedet conflans<sr furganL ] U t metallis fcoriar, fic no- bismultum prtvitatis ineit. Patiamur itacg nos ignccrucis purgari Jcf 48, 10. imo pcr vcrbum Joh, 15, 3. & hdcm Adi> l/,9- 1. Pctr. t> 7*corda noftra punhcari.

II. Ut fint Jeiovx, qui ojferant munm juftL ]

Non bcne coclclks impia dcxua juvat aitpocta: fcd t^aUK^-acsv Jcfaias prophcta c. 1, ir. fcqq--^<^ quorfum mihi muititudo facfcficiorum vcltrorum v. 16. Lavate vos, purificatc vos.

Ex verfu 4. ]

Suave fit Jehova munta. jMuncra, quantumvis parva~, rcfto animo oblata, funt Dco grata, Piai.jt. vcrf.2t.Luc.il, &?*7V* verf. 2.Philip.^., vcrf.JS, non quidcmm fc> fed pcr Ghri ftumt.Pct. ^v.J.

K 3 £x

ttnde?

\ itfthrum }(*crifu.m \ Deo non

picrunjf

Deus eft

teflU o- mnium ftclorum

Qu&dam peccata gravia bodit n&n curdntur.

TtmorDfr mini.

Dei im-

mutabiYi'

tas.

Caput Terti um,:

Ex verfu ]

/. Accedamadvos judicium. \ Pcccatis Deus ad iratn* irritatur > & prope cit Dci judicium, ubinonproculabeft flagitiupiw.

IL Ero teflts feftinantifiimM. ] Deus teftis eft omnium peccatorum oculatus, quia videt omqia, & vicifsim dc illis ecftatur & accufat (r.Jin cxtremo judicio Matt. ^,41.4.2.4^ neq-, dacurcx>ntra hunc cam locugictem tcfte ulla cxccpuo. Rom, 2,2.3. QuandoigituraJibi teftes abfunt, cayc tamca peccare etiam in abdko>qu!a finc Dco teftc ac arbitro nihii agcrepotcsPfal./39, 2. feqq. Prov.Tj^. Sir.ij, 25,25..

IIL Contrapraeftigiatores^ Licet quaedam pcccata ha-, bcantur lcvia, qusc vuigo impunefiunt,utpraeftigijs clfc#. dcditum , pejcrare5mercedem mercenarij dctincrc aut dc^. trahcrCjjus impotentium pcrvcrte,re,tamen longe aliud dc< iftis cft Dei judicium, & proinde abillis , qui yolunt noru, tantum haberi, vcrum etiam ciTeDeitirricntcs^funt ifta yt> tanda omnia, quia illc contraeos, qui calia pcrpctrantj ac~- cedct in judicium. Ersntigituraminiilris vcrbi, uc Dcile-*. gntis 2 Cor.5, 20, h*c majoricum zclo rc~ rthendcnda, & a magiftratu, ut Dci vicem in terris gercnte, Pfal.S2>6. pro-

j hibcnda ac fcvcrius punicda3quam hodic fit,nc & ipfis tan-.

I dcm imputctur,quod ipforum ncgligcntia committitur.

lpr ISLeqjinnntes meLJ Ut omnium virtutum omnis<$ fapicntiac initium cft timor Domini Prov.i, 7«&9>J9. ita^

jcontrdomnium vitiorum ac fiagitiorum (cacebra &fcntina;

1 cft cimoris Dci vacuitas PfaJ. 55 , 2.

Ex verfu 6.] '

LEgo Iebova mn muto.] Dcus ut in cffcntia:fua non mu?

tatur

*0furPfa1. X02,26. Ita ncc decrcta iua tam in promiflioni- bus,quam comminacionibus mutac f. Sam. I/. 29. Non-*

Dcus irruujau

Quodcuncj rctrocft,cfficict, nccg

Diffinget, infe&umcg rcddct,

Quod fapicns fcmci orc dixit.. Jcf. 46,tc.Undc ipfcnomcn habec Exod; 3, 6. Ero qui cro.

II. Vosfilij Jacohinon efitsconfumti.jNon quotics pcc- canHiomincs, fua fulmina mittit Jova, fcd-fua Ibnganimi- ratelongiusfpaciumdatad pcenitcntiam Rom.2, 4,2, Pec. 3*, 9. quod tamcn quiplane contcmnunt , graviuspunien- Jjij^uc in djluvio^viderc eft;

SE.CUNDA. PARS;.

Verf. 7. ] Mam inde a diehu* (hcbr. , ubi.1? & fP

cpncifumfimul pofitum adcmphafin>vid? Buxt.Thcf. lib.2. c. 20. p. majorumvejlrorum, intcr quos femper plures pij, quam intcr vos, vosab illisortifilij fcrmefemper recef fijlvs a Jiatutts mevsy neque ea unauam rite ohferyaJHs^ utjactk fere invcterata fic vcftra malitia5& callum propcmoducn.- obduxeritis, &propcfir,quum pfanccftpcrcundum,fi pcr- gitis. Hoc aut.cm confilij reftat,quod dabo, reyertimini ad tne , & reyertar ad vos , ait Jchova Dominus Exercituum-j > qui ctiam illud promiffum non muto, fupra v. 6. quodcx- tat Jcr.iS, 8. *it Jehova Dominus Exercituumv Vide autern haec pleracg prolixius dcclarata Zach. *, 3. 4./^>quum alij multi, ficut & majorcs vcftri magnam partcm a mc moniti fc cmenda verint, vos, quae vcftra cft obftinata malitia, fcm- pcr rcfponfantcs dicitus3 qua in re revertemur.? quandoqui-i djm nuuquara nos a.Dco avcrfosfuiffe agnofcamus, quid j

K 3, com-'

& longMi nimitasi

Pleonaf- mtu cm- pbaticsUc

Averfi a t DtOo

nolunt \ agnofcerti Juum pea catum.

J>eta n$n eft [pohan dus.

C AP UT Te rti u : commifimtis ?aut quando abs te, 6 Dcus, difcefsimus,quo£

nos jubes reverti. Ica vos 0,7^x^x971^ Eph. 4, 19.

Vcrf. &.] Qjjid vcro Dcus omnifcius ad harcrcponit/ Vosnc quidcm rcccififlca mcanimadverticis, quem totics indecimis, alijsc^ dcbiciscuItibu$dcfraudaftis,hoccine cft humanumautpiumfa&um ? Anftoltet homo fcu quilquam a Dco crcatus creatorem fuum jDettm, a quo, quac habet,ac* cepit omnia ?nonita fieri dcbcbat , «untd igitur conquc* ror, quia vos fjoliatvs me, & tarnen nullam cuipam a^gno- fccntcs praefrade dicitps, qtia in refyoliamm te f Vulus di- cam f ^c^^fciiicct &oblatione nonnat^an id cfl, altua fuic, notat colledam lcvando oblatam, quemadmodunu Luthcrus bcnc vertit, cm ^ebopf^cr. Quod autcm vcrbum -yjjj potiusfpoliarc pcr dcccptioncm,cumLuthcrouufd)cii;/ cum LXX. « -Ai^iHy cum Aquila, Symmacho, Thcodotionc pii , quam vulgato Interprete &Ribcra, affligct*

vcrtamus,in caufa eft, quod ncq? ilia Egnificatio in ulufit* vidc Prov. £2, 23. neqj huic loco conveniat, ubi ex comra- rio v. 10. ^SnafFerte, patet, quid vciic, videliccr* quian* tca dcbitum folvcrc intcrmiferant, nunc dcinceps ex(oi* vant. Quoniam autem ahbiin biblijshcbraeis illud verbum non extat,quam in locis jam indicatis, ubi eapicndiac fpo- iisndi figniticatio cftpcrpctua, undc fuam convi&am, tor- qu( rc, ut illos qui affiguntur palo» probabit jefuita.^ Ipfo vidcrit, nos notamus loca pauca dc obiatibnibus oblcrvan- daNum.i8>9. ip. Nch. 10, 27. & ij> 7. 9. Culpam evici, fe- quitur pocna. Rcfpondcrc quidcm potcranc Judaei accu- r. tfatfo fc non abundare, quia multa in tenrspli aedificationem* judterH ifUJC^rci famiiiaris reparationcm impendcrancfaccrdotes j CQntraclle ncfariae hbidinis& av*riti*intolc«ndac rcos,ac

mn n»tAt

znitRtbe

4 L A GHI£

rej&tiu*

pr«tcrca irroflffcio ncgligcntcs, quibus non injuria fubtra* bancur obladoncs & dccimae : Verum Dcus has cxcufatio- ncsnon recipit, fic intonat , matedicTionecfips maledifti, cm- phatice repttit cognatum voeabulum D^N: D$N rnN£3 ^w^£ quod Luthcrus, vcrtcns , «©arMttfr fci& }(}r au<% Mtflutyrf/ \ ,fcr, eXm otcg aUt& cnccr fccn JQanbtn jcrrinnct / indicarc vojuit, ^pittatue,, ebquoduos me Jpoliatts gens iffa totaihp ^jjjji quod pefsimc (AiQixt&t prima hujus vcrfus vcrba ) vcrterc graeci, p <r©* uwvnXess* ln gcrraanica autcm noltra vcrfionc haefc ulti- ma vcrba a Luthcro b. m. omiifa , & vocc 3(>r inclufaw, quum nequearn adduci, haec ultima vcrba ufc rcddita^ pcr priora illa gcrmanica> .©a$cud>aUce *>ntcr fccn ^anircn {crnnnct / fiquidcm vcrba hcbrxa , quae iftc hcros probe incellexit, pianc aliud clamitant, & vulgata vcrfiolatina indicat;

Vcrf jo.] Exoptatis autem bencdidtTonem, uti credo,

agitc, afferte omnes decimas in thefaurum Domini > utfit cibus indomo mea proLcvitis ac facerdbtibus, & probate me jam~* inhoc, ait Jehova > Dominus Exercituum ,fi non aperuero cata raclas ccelorum- dando vobis largam pluviam Gcncf 7, v. n. Z-Rcg. <5,?y. (qucmadmodum cum non pluit, coclum dici turfuiifc claniumLuc,4,2f. Jac. 5, 17. ) & ••proftram *volis\iauf*t

Cattratla

caiorum aperta,

abunde bencdittionem hcbr. *£>j??"?rrj jta profcram, ut o- mncmvclut copiam cvacucrn, quod ctiam notat cpcxe- gciis, adeo ut non fufficiatis , ut non fit vobis fat horreorum> in qu* rcponatis fegetcs, *3r^j3? ufc£ ad non fufficien- tiaox, hoc cft, abundantiftime, ut vix fitis accipicndis vcl fcrcndismcis muncribus. Lutherus fcnfum hcnecxpre-sit, €*acn ^raf> f#tfwn Jic fu(k,

Vcrf 11.

m

■£>em be<* ncdicitfa

dmnia

ntunt m ptjus.

Caput Tertiun Tcrf.n.]Concraornnisgcncris malcdidtioncs tollaifft, &ioprimis agrorum^ quibus avertam locuftam,bruchun>, aliacj fcgcti noxia animalia & infcfta> idqfc facilime fola in. crcpationc aut nutu, increpabovejiricaufam exedentemy i<J omnc, quodfru&us vcftrosabfumit, vide Iocl 1, 4. utnon corrumpat vobis dcinccp«/r«fiP«m terr**,ne% orbet vos fpc vcftra fruftrantc yitis in agro

quartvnon violento Sirius aeftii

Exuric , non torrct hycms, fcd prodiga l*to Proventubcatagricolam, ncc florc caduco Arridens bianda dominum fpc la&at inanem. ait JehoyaP Dominus Exercituum, Confcr Lcyit. 26, v. 19. DCUUM7. Iob.J2, 14. Araos 4, 7. Hagg.MO.

Vcrf 12. ] Itajj beatos praedicabunt yos omnesgentes , quid vos eritisterraobleHationPS, quam Deus oblc&abjc fuav bc- nignicacc,& ipfa vicifsim fua fcrtilicatc omnes vicinos , ita ucdcfidcrcntcam inhabicarc, rcftram<j,qui incolitis/fcli* citatctn dcpr«diccnt,^ir Jebova, Dominus Exercituum}

LOCI COMMUNES.

Ex verjii 7 ] I Inde a diebus majorum vejlrorum recejTiJltf.] Damoofa quid imminuit dics ? Mtas parcntum, pcjor avis, rulit Nos nequiorcs , mox daruros Progentcm vitiofiorea^. Nam quotidie crcfcic diaboliinvidia & aftutia Apoc.|2,ii*

Ihominum augcfcic malitia & pcccandiliccntia. Gcn. 6, 5* Luc.17, 46, Dccrcfcic vcro miniftrorum verbi in argucndis flagi-

flfagitmfcrvor & induftria,ac magiftritus inpiinicndis fla-j gitijsfeveritas&diligentia. !. - -

• • • n » - « * r» Refiptflen^

nt(hn vtrbi.

II. %eyertimini ad me.'] Modus cludtandi cx malis cft vcra rcfipiicentia Jcr. ts, 7. 8. Rcfipifccntibus cnim Dcus n*JrH m aut prorfu» condonat,aut lenit lmpendentes acprcmcn tcspoenasac calamitates,aik fi imrriittit, titd cx iliislibc- tat.

Ex verfu 8 ] j Anfyoliet homo 7)eum decimis & ohlatione.'] Gra vifsime Stipendia 'pcccant,qui miniftris vcrbi fua dctrahunt ftiptndia, qu« dand*mi ctiam m^lisin monbus, quamdiu tolcrari queunt,funt lol vcnda, ncDcusipfe, cui illi fcrviunt, hanc fuis lcgatis illa- tam injuriam ulcifcatur. Vidr qux didta funt ad cap. 3. 'Mich. Gal 6>d. Roro. Ifti/. i.Cor. 9, 7.

Ex ver/u?,*]

%ialedictione eflis malediclt, juia mejpoliatts.] Caufa_* malorum omnium, quodhomincs Dco non obcdiunt,fcd fcipfiinmuItisopponunt,qucmadmodum in Ad&mi lapfu tum** jfccrncrc licct, & Judxipopulus Dcicgregium hujus reipof Xuntprsbcrc cxcmplum. Vidc Judic.2,3.^^.|o.Luc. 19,43«

Ex verfn 10.]

I. xAfferte omnetdceimM, utfitcibtisin domomea ] Etfi DecJ™* in Nov.Tt ft. iplae dccimac non amplius (unt in ufu>nifi pau - 1 lcifsimis inlocis, tamcn id ju&divinum manct, ut,qui altari dcfcrviunt , cx altari vivanc, 1. £0^9,11.12.1^.14. Proindc fcmpcrminiftrisverbidcvi&u& amiftu profpicicndum & olfcrcnda funfc ab auditonbus ca, qusein fuftcntationcm <orum funt ordtnata,

J I. Trob^.ts-me jam"] Magnum hoc cft bcncvolcntiae Dei ben*. diviust %num> quodDcus na lc vuit probari, ucnonim- volcnn*.

L mcritd 1

Inobedi- entesDeus

in N. T.

$2!

JiCit

&male duit.

l$*meti* io.

%erk* con tr* Deum mvalent*

. CaPUT T b R II U M".

merito cum pfalcc hic exclarncs ex PfaLj^.; o. Guftate & vl- jdcte , quam fuavis fn Jehova.

JIL *S non afer.uero cataraSlas ccelorum* ] Dcus apcrit & claudit coclos Deut. %7> v. 2g. & ex ejus manu funtfrugcs., omniscg aiia terrac bencdicftio. Vide quar didia funt Jocl» i9 v. <5. 7. &CX) 2Z ficut etiamdeiis, quae aflertihic potetantcx v. 11. di&umeft prolixius loel l, v. 4. 6V7. fcqq. Dcusenir* cft,qui infe&a vaftantia & dcvorantia frugcs immittit & tollit Exod. io, v. 5. 12. 19. Pf. 105, v. 31,^

Exyerfuiz.1

jBeatos.yos pradlcabunc omnes gentes. ] BcatUS eftquifquii reveretur lehovam Pf. Ji2> v. 1. qui ambulat in viis cjus PC i28,v.i. in intcgritatc, juxta legcm Jchpvac, Pfal. n% v.& vidc Lev. 26jS. fcqq< Deut. 2S,l. 2> &C*,

TERTIA PARl

Ycrf 13.] Ampla hacc cft,cac£ vcrifsima promifsio: vos autcm o obftinati Iudaei, quae vcftra cft pcrvicaciajridern iili non habetis, fcd ut mcndacis vcrbis fidem detrahitis* 1. Iohan. /,v. ic. & ne putctis> ignorare me^quodnam fit vc- ftrum judicium, attendente> cdifTcram. Invalueruntcontra meShv ^PIC1 pratvalucrunt mihi ,, Luthcrus* Ubit (jart ipicDcr niicj)/aggravaftis mc verbis vcftris, quae mihifuero longc moleftiiMraa v. 17. cap. 2. ait Jehoya, fed vosfpcran* tcsitacomprciram a vobisciTc iilam blafphemiam, ut cma- narc ncqueat , dicitis qaid oblocuti fumus contra te ? hcbr.

frequentcr diximus infra v. \6. fcd ibi inbonuaij jpartcniaccipuuryhiciu malam,quia dcmalisfit fcrmo,&

l

atrate,

fconfttu&iodivcrfa idcm probat, quum Vcrbum Hlud ibi abfolutc. hic cum occutrat.

Vctf. 14J Tantanc vcrd homincm quenquarti affc- «Sumaudacia, ut>qU3efunt fatis cognita ac pcrfpc&a, prae- fra&c ncgct ? Dixifiis admoniti, ut Dcumcolerctis,quod fccericis, futurum, ut bcncdicat vobis v. 10. H. non crc- j dimusiftfs pollicitationibus,f-e«tfw colere Deum,& quod\^™^*r'0 hcrum crfl nobis > quum obferyayerimns objervationem ejm> & j quum ambuldverimtps atrate metu Jekovx , Domirii Excr- cituum in ludtu, cincre ac facco humilantcs nos coranou Dco , idque , veris poenitcntiac indicijs teftatum facicn; tcs, ut ita fynecdochice indiccntur uno figno rcliquiu omnia^.

Vcrf. ijT- 3 Ncc$ hicfc rcprimit vcftra audacia, pcrgi* tisporro, imb nuncfeiices pnedicamus Juperbos ,quia tdifican* tury inmundo crcfcunt ^ugcntur bonis, divitijs at<£ ho- noribus, liberisqfc abundant, qui faciunt inifuitatem zsr qui fjobant fua impcenitentia Deum, num fit vcrax in commi- nationibi t^ quali temantes cum fuis grandibus ftagitijs, an ctiam pofsit ulcifci, illi liberantur , abomni malofunt immunes, ubi probarc Dcum in malam partcm,fieut& Pfal. 9/a 9. fupra vcro vcrf. 10. in bonam, utrobi<j dc cxpc- rimcntali probationc ufurpatur. Dc fignificationc vcr- binjs id eft, fccit familiam alicujus ad opcs & dignita- tes ailurgcre , &quod dc libcrorum gcncrationc ulurpc- turfacpc,c6 quod non minima felicitatis pars in Vct. Tc- ftam. rcputatur, non effc «7i*>cr> Vidc Gcn. |6,verf.2.& ^o, Exod.i,v.2i.Dcut. 28, v. 4, it. & Pfai. 128, v.3.4. tf. 2.Sam- 7, v, «.

12 Vcrf.iS*

I Deum.

Pjorxm vstes,

i C A P U T T E % T 1 U M*

Ytr£/6,] Xunc vcroY quum lrnpij ita biiifphfrriedc jDcLprovidcntia ac gubcrnaripnc juftifdma fcnticbaiu ac loquebantur, contra pij, qui, rcvcrcntia Dci,in tjus cultu concincntur, pcrrldcm altcr aitcrurn confolantur glono-. fumoj Chnfti ^dvcnturn packntcr cxfpccTrarH, atcfrttmentes Jebov# frcqucnt er prsedic^nc fvid,c & confcr v. 13. ut oppo- litionis vim perfpicias,) alter apud alterum continuo vibi fubjiciuntinviccra, diccntcs : Voccnt imprpbi ifti Dctju'. ft;am rcrum omniurn adminiftrationcm in dubium, nobj* ionge aiia rncns cft. & hxc fcntcntia icdct: Certe attendit Jeiova& audtty & impiorum blafphcmias,, & piorum lica* nias, & quod hos attinec, non oblivioni traditur corurru oratio, quicquid faciunt & orant, confcriptum ef£ mlibrd memoriah (hcbr. p??T> ^^uoro** Deut. }2> v. 34. humani

moriate Dei.

Z I tl^s ^rW** oVDdo/firmrka metaphora a regibus, qui plc- rumo^habcnt annalcs, in quibus, qaorum m^miniffc yo< lunr, curant annotarida, licutipatetcxempfo Kcgis Pcrfa- rum Elther 2, 23. & 6, 1.) coram eo, pro timentihu* Je/;oy* &* ' cogitantibm ritc de nomine ac majcftate ejws^ >2<p *?Tpnb';*)i^ j^i2lUmc^iiB(n\f)i£rnri rcputation wl »# ' ui afyt ju^

Pij Dei | Vcrf. 17.] Sentcntia autcm corun^ quarin libro Dcii pecuhum, l crant fcHpra^ cft haec : Hi pij erunt mei9 ait Jehoya Dominus T^H^jO Exercituum meum peculium, Cohfcr vcrf. S\ cap. 4. i~i^P y.etpqAiov, Xctcq etg ^lr-crih t> Pcfr. 2, 9. & vz&iXcn®* Tit. Z, 1-^* /#0 egofacio pcr CHnftum tcmpore N. T. & cle~ .

mentia utar erga ipfs3 ^uemadmodum quts utitur clementii ,

fhum fuum, qui coht ipfum. fup. b 6, qucm dtiphci no- minc amat; tum quod fihus, tum inpnmis, quod obcdjcns, & ut patcr fiiium lcviori aliquo vicio laboramcm ma^i«

curar, ,

KE.A LACKI M.. f

c^rat, fic Deusetiamamare non dciinit agnofcentes fuam irnbeciliuacena, piorutncj errores ad crutinam feveram non

[fWgit.. (

Verf. J8.] Tunc conyerfi vos improbi poft ferani nimis Imptj ferSi \ pociiltentiam Sap. 5, |. fcqq. Luc. 16, v. 23. yideiitn vosfal- fepunu I fes fuiifC; quando cognofcctis interjujhm & tmprobum quid I [i^iterHc, fV/^r colentem Deum & tilum qui non colit ipjumsA De phrafi hebraea, qu* fortc non eft in vulgus nota^vide ^, ^ Ruxt. thcf. lib. 2. c. 20. in iyntaxi fpcciali cum nominibus/^^^^ p^, /2y. cdir. 4609.

LOCJ COMMUNES;,

Trtvaluerunt mibi yerha vejlr*. ] Si fttoleftum cft h.0- 'D^ mini pro bencficijs parvis mali mcffcm mctcrc, cogitcmus \qni. quaro hoc doleat Jehova?, fibinon modonil apponigratix pro immcnfis bcncticiis, vcrum & homines aic rreatos, re- dcmptos ac bonis omnibus ditatos fibi rcfponfarc, & oriio- quUmo blafphcmare. Vide Aricidiiuvianos, Fharaoncai-, fcennachcribum, & fimilcs, quibufcum diu& multuro di- fccptaTit Dci Spiritus Gcn.<5,^

Ex verfu /4, &jfj

Dixiflii ^vanum ef£ colore Deum.]Hxc tcntatio ctiaonu Ma^ pios fajpe cxerccr, qui fiat, cum Dcus fit bonus ac jultus, ut ! rrialis quandocjfit bcne, &bonis male, vidc Job.^r. Pf. 37, \Bonss ma- & 7.v Jer. 12. Supra c, 2,17. Qua dc re cuffifacpc fitadum, U. placcc fantum hoc loco quorundam fcripcorum profano rum judicium adjiccrc, & primo quidem Ciaudiani lib.l.m Kiiffinum quofdain;vcrfu«in illam fcnunciam apponcrc:

runt b$c Mtbmci

ftttstu trtmium

tihri Dei.

t Caput Tertium*

S*pc mihi dubiam traxit fcntcntia mcntcns, Curarcnt fupcri tcrras, an nullusincflec Rcdtor & incerto fluercnt mortaliacafu. Ec porrd :

Scd cum rcs hominur» tanta caligine volvi Afpiccrcm, laetoscjdiu florerc noccntcs Vcxarkg pios, rurfus labcfa&a cadcbat Reiligio &c.

Thcognis Idc&L :

Vidc Senecam in lib. dc gubcrnatione mundi & Gcll. 1. 2, c. 18, ubi concludit; Exquibus intclligas, non omncsDijs cxofoscflc, qui in hacvita cum aerunanarum variccacclu- dtantur, fcd cfle arcanas caufas, ad quas paucorumpotuic pcrvcnirc curiofitas. Ovid. lib. 3. Amor. JElcg. 8>

Cumrapiant mala fata bonos^ ignoicitc faffo, Sollicitor nulios cffe putarc Dcos, Itaautcm diabolusbonos tcntat, ut a cultuDcidcficiant, maiosccnct, uc infua malitia peigant.

Ex verfu 16* )

I, Timentes 'jehovte prttdicmt attendit Jehcva.] PJctas habet prxmium hujus & futurarvita: I. Timoth.^, vcrf. $. & voluntatcm timcntium fc Facit Jchova Pf. 145, vcrf.18 19,

| & gi, ii Pro v. ij, vcrf. 8. 29. Jcf. 6$, vcrf. £4. Sir.^vcrf. 19, Jcr. 29, vcrf. 12. 13.

II. Cmfcriptumeil^in libro.] Libfi Dco tribuuntur SjjP Dfamvzt&oos, Ut cnim homines ca, qu* volunt mcminiflo,

notani

M A LA C R I I

notanr in libro : Sic Dcus ratiaae cftedtus corum quorum

ncn oblivifc.kur* nomina inlibro confignafle fcribitur.Efl autem libcr Dci Providcnti* Mal *39, v. 16. II. Iudidj Dsn. 7,.vcr£ 9, lO. Apoc. zo, verf. 12, III, Vk* PfaL 69, vcrf. 29 Philip. 4, vcrf. 3. ApocaL/, v. 5, & 13, 8. & I7;8.& £t, 27. Hoc loco hbcr providcnti* intclligitur, Quatenus Dcus ccrro tandcm iiberaturus clt fuos cx malis^quum habeat coruninotkiam femper ut pvypoozwcv.

Ex verfa f$>3

£5 fr«»r ^fi.] Deus tandem fack, fi non in hac, ccrte pi$rtm&* in akcra vk£, ut omncs intclligant, quid intcr pium &irn- . mpwumt . pium interfk, quia illius patcr, hujus fcvcrus judcx PfaL.37, Jifmmc* v.37. 3*. Rom. 2,7. 8. 2. ThclT. *, 5. 6. Jcf. 66} i$

Tunc videbitis inter jujlum & improhum quid interft. J

Tandcm bona caufa triumphat,

ficfacpe evcntus mirabilesceftantur depattrnaDeicrga pio$ 'ggfife providcntia, Vidc Noachum in diluvio, Ifraelkas in iEgy- r4ntur^ pto, Petrura in carccrc, Paulum intcr Iudaeoshoftcs fuos infcnfifsimos, ut dicas cum pfalcc Pfal. 53, t*. U-Laetabitur juftus, quum viderit ultioncm , dicetqpomnis homo, utic£ cit fruftus jufto, uticj eft Dcui judcx in terra.

CAPUT QUARTUM. drgumentHti-j.

Quiadc judicioDei juftodubitabant Iudaei, & prophe- Summa* tafub rincm capitis prapcedencis promifcxat,fore, ut vidc- rcnt tandcm, quid intcrcflct intcr pium & impium, nunc tcmpusquoddam primumindicat,quo illud fit dcciaran-

dum^

poptiUru

m Ca? UT Tertiu w

dum,videlicct, quanrio in excidio Jerofolymitano Deift impiosomnesin urbcm congrcgatos velut ramcntaautfti- pulaminciibanumcongefta pcrdet , pios antca inde cdu- dtosfervabit. Qnx omnia quia funt juxta minas,& promif. fioncs icgi fubjedtas, ut & pij malum cavcant, & irapij ab eodcfiftant, lcgcm Mofis inculcat, dumChriftus ipfe niat, qucm vd ex fuo praecurferc Johannc Baptifta in fpi- ritu Eliae inccdentc obfervarcpetcrunt.

Si quis rudi populo haec cxplicet, potcft non incom- mode cum Domino ^igaodo has quatuor partes confti- tuerc I. dc excidio Jerofolymitaoo v. i. II. Dc Chriftb v,2.j. III. Delcgev. 4. I V. de Johannc Baptifta prarcurfore Chri- fti, unde incipit novus Evangelium dc Chrifto, videlicccj jam cxhibito , prsedicandi modus Marc. 1, l. 2. ut fit hic fa* primo & tertio fpeculum irx> in fecundo & quarto fpccu- lum gratiae divinae. Alias duae hujus capitis poftiint confti* tuipartes •> prior cft fupcrioris dcnunciationis de futuro cvfc- PaZpritAtenti piorumacimpiorumdifcriminc confirmatio, pctita cx cventu ipfo vaftationisurbis &cverfienis totalis Reipu* blicae Judaicaev. i.cujus fignum certum critChnftiin car- ncm advcntus, ad qucm pij fuo bono confugicm v. 2. &a poflerier. ]quo improbi fuo malo aufugient v. 3. Poftenor hortatio uc lcgcsDci fint mcmores v. 4 ufcgad prardicationem Evan- gclij, cujusprimus pra»co erit Johannes Baptifta v.5. & cffc- * 4/* dtusfalutatisconvcrfio v. 6. Confcr Marc. 1^.2.4.5. Mati.^i

"Irtestres v' '* 2# ^uc* T' ^ ^cU' raavis, dcclarantur hic

res I Dei malis infcrcndum judicium v. 1. I I. Chrifti bonit confcrcndum bcneficium, tum in fui curatione v. 2. cuou jin malorum conculcationc v.3, III. Horum requifnuau jofficium, quod clt lcgis obfcrvatio v. 4. mimftroruftL» 1 Dci

X. dlld 4C> curatior

u

2.

MALK HIJE. I

Dei fufccptio v. fux falutis pcr converfioncm procii- ratio v. 6.

Prima Paks,

Verf.i.] Quandoquidemhic, uti didlum cft,habctuT [f.fconfirmatio fupcriorum prophctica , hinc aded fadruro, ut f multihoc caput ftiperioris feccrintparticul3m,qua dc ro non admodum litigandum puto. Quia tamen in hebraeis codicibus, alijstg vetuftis vcrfionibus peculiarc caput eon- ftituitur, fine graVi caufa turbarc illos calculos mihierat rcligio. Adrcmipfam: Vosqusercbaus, ubi^cikr Deusjudi- cij.^c. 2, 17. Rcfpondi vobisin iupcriorc capue ccruo ,fo e ut fatis vobis innotefcat, quando contra vos proccdet iru judicium, cx lcgc pcccaca arguendo, eaq£ , niti rc fipueritis, ^ravitcr puniendo, quod poftquam faftum fucric, pij in_» fua piecate confirmabuncur, & impij hon amplius quaerent, ubifit Dcusjudicij, quia vidcbunt. Hoc autcm uf($ ad Chrifti adventum in carnem var.js judicijs tcmpore Mac- cabaeorum potifsimum adminiftraus Dcus dccIarabit.Quo niam autem plcnq? Judad (unt corngi nefcij, fcverifsiraum rcftat, quod nunciubjicicur, vidclicct 7mvoAe9g/<* gencis& Politiae Judaicae. Namnc clamcus improbi, quando venit dies rctributionis, de quo mulca mulci prophccae, ecce ccr- tifsime dies ille judicij maximi adyeniet adfcrcns vobis in- cendia ac imcricum, ardens tanquamfornax , quo fut cxpli- cetur fimiiicudinis racio) erunt omnesfuperbi fupra v. ij. & pohriceaiios praeie contcmncnccs^cnltas crigenrcs, fc cffe- rcnrcs, & Theologice, fuae juftitiar meritisc£conridences, dr omnis faiiens. iniquitatem , tanquam ( ica 3 cx pr^ccdcnti tncmbro rcpctcndum^ fc^&oS judico, ut declaratur in_»

M

<*9

Cur hlne c*put or dt*mur*

JuMcid Oeix

feverifii- mum.

PdrticuU eUtpfis.

qi,iurt4* d x aut ramiu.

Beus dif-

g$ f CaPI|T QjLiaRT-ttM,"

Pfal. J, 2 ^fiipuh, vdocuer& totaiiter abfum^Rdi,utfripu* la coram magno igne Vide! Hobadj. v. 18. & inflammabit eos. maios dies itle venturut > att Je/;ova Dominus Exercituum> & ita comburet, ut nonfuperfir, qui pofeit fperarr aut moliri If/tm reltn rcparationcm^ adeb ut non derehn^uat eti radicem aut ramum, quomodo arbore radicitus cvuisa. aut cxcisa nuila cft fpei renafccndi, quae omnia in cxcidio Jerofolyraitano comi- giffe tcftatur. cventus & hiftoriae.

LOCI COMMUNES.

Ex verfu i. ]

I; Dies adveniet ardcns utfornax,] Etfi Dcus diu ccfht inferrepQenas,quas comminatuscft, ut homines iLla Det longanimitate adducantur ad poenitentiam,Roman. 2,^.4. 2.Pctr. 3, v. 9. ramcn nificonvcrfi fucrint, tandcm pcrdun- tur mali, Excmpla funtin antidiluvianis, quibus Dcus pra> diccndum diluYium curavit 120. annos. Judaeos quamdiu dc captivitatc Babylonica pcr prophetas, dc vaftationein* fcrenda a Tito pcr Chriftum flcApoftolos praemonuic Deusf fcd fruftra> doncc opprimerct malumdenunciacumincre- dulos.

I l; Quo erunt omnes fuperbi ut flipula. ] Deo omnis, mundi gloria ac (uperbia cft tantum ftipula, Ioel.2>/. inpri- misautcm hoc in uitimo dic judicij apparcbit, quandoo- mnia exurcntur. Vidc 2. Pct. s> v\io,|i. 12, Nc igiturnirnis ilia amemus, autifti confidamus.

III. Ut nonrelinquat radicem aut ramum.] Habctur hic itcrum infigne.vaticinium dc poiitia Iudaica fub ini- tium Nov. Tcftam. prorfus deienda , qucmadmodunu ctiam cvcntus probavic,quantumvis muitiszclo quodam

noa*

Afu^4tJ4

fimt utfli*

lit * Ju

M A L A C H I JE.

nbn exfcientia conantibus urbem ac templum reaedificarc, tamennihil potuiiTeprofici. Quodetiam novis quibuf- dam prophctis meritcV obvcrrimus, qtii profc&ionem in tcrram fandbam, & reparationem Icrofolymorum novarru fuaviter fomnianr.

5ECUNDA PARS.

Verf.2.] H*c mala (quae fcriptura hinc indc vocat tc- mcbras.Vidcfaltcmlcf. j, v.3o.&f,v.2j». & 9,2,Match. 8,*2.) vcftracuipa,6mali& prjefradti, funt yobis evencura. Ut autem tum apparcat > quid intcrfit inter juftum & impro- bum c.^^ig.auditc vospij, qu«bona,lux & profpcritas vos mancat. Exorterur Autemvobpsy\x\ tcnebris fcdcntibus illu ccfcct Icf. 60, v.f. 0 timentes nomints mei > fol ipfc jujtitia, non quidcm radij aut ftridturac , vcrum ipfe rotus hactcnus ad umbratusvarijs figuris Vct. Tcft. in Novohumano gencri fcin carnc contemplandum dabit, ut luxilla vcra, quaril- luminat omnc m h< nincm vcnicntem in hunc mundum lo- lian.i, v. 9. Intclligic vero &promittic ipmm Chriftum, quem cum fore comparat cum ob alias, tum obhas fcqucn tcscaufas. I. Utfollucc fuafplcndec, & rcliquas ftcllas ac Lunamilluminacquod demonftrant ex varijs aftronomi: it3Chriftus Eccicfiae, quse quandoqj Lun& nominc venit, & dodtoribus Ecclefiae, qui ftcllis conferuntur, omnem luccmimpcrcit, uti <lcclaratum cft prolixius ex fcripiura-, in Pfal. 8, v.5. pag. 192. 193. II. Utfoie exoricnto omnia 1*- tantur,qu*pcrno<arcm quafi triftitiae ncbulis inmerfamoc- rebant, ut iUc exclamat:

Phofphore reddcdicm, quidgaudia n©ftra moraris? ita eciam verum gaiidium mundoeft rcdditum pcr hunc

AI z jufti-

Tenebr& :. t. e. maia

Cbriftus foljujliti*

cdvfertur ctsm fole K

6-

bene*

ficta.

yuftitiae folcm tcrus datum Luc. 2, 10 III. Ut fol fugat tcnc? bi;ss : ita Chriftus non tantum omnes ca!amitate$,fedetian& tencbras mcntis & obfcuratum inteiiedtum pcr vcrbuou , fuum iilulkatjcf 49. 52,10. £pb,jU4. IV.Qucmad- modum poft foiiscxorcum omnia patcnt, ita Chrifto cxhi- bito3 &ineo omnibus umbris compktis 3 major lux in N". T. &pparuit,quamin Vet. Tcft. fuerat.Rom. t$> 12. lel.n>9., &54, 73. V, 6icuti fol rcs omncscalefacic : ita Chriftusdc- lidorumfcigorc corruptos fpiritus ardoccad juftitiam rcfi- cit, & cordibus ignem acccndit Adtor. i,& 2. Luc. zq> v. 320 VU jtti lol maturos reddit fru&us : ita Chriftus efficit.vellc ac pcrficcrc > PhiL ut ambuicmus condignc po.ro ino,, fcrcntcs fru&us & crcfccntes in agnitionc Dci.Col. t> v. jo., loh. 15, 16. Er quis pofeit Qmnia bcneficia vcl tolis vel hujus mirandae proiis Icf 9, 6\ enumerare ? Quardam in fcquenti- bus noltcr propheta hic cxplicat, qu« brcvitcr vidcbimus^ Sunt autcm haec. I. luftitia? impuratio, fiquidero eftiol jufti- Jtia^ Rom .3, 2f. J I. Peccatorum remifsio, qu;a eft fol 1 curatione in ipjiw, vcnicns ut medicus Matth. 9, 12. quii ! animi morbos, hoc eft,pcccata tollcrct , & jam abillo mor- I bo curatos protcgcrct Match.fi, v-.z8, PfaLj, IZ. & 9*>v J. 4. Macth. 23, 37., quemadmodum folem radij , utalac avem , circumdant, Chriftus du.tem, fol juftitiae gratia pienuseft,. ut graciam pro gracia indc capiamus loh. 1, vcrf. 14. 16. 17. 1 1 1. Renovacio, qux Ocnilrs cft procefsioni, Non cnim aoi- piius morbis fpiricualibus Ianguidi auf dccumbcncesinuno 1 ; Iocp hacrebitis, fcd pfocedetpsin yia Domini a^bulantes ju- |giccr Pfal i. v. 1. I V.donorum incrcmenta, & mgefcetis >ut . \ vitiitffegfa pr« kritiagc-.

jftietis, uc ilii vituli^

1 V.crf*.

s

Cfaiflu*.

Verfj.] V. Dc.hoftib.us omnibus fpirimslib yja, .aquibu.s non amplius?utiantchacfa<fluro,calcabimini, Jc^v// fed mutauone facfia per dtxccm ac isou&Xw vcftrurp Iefumgxwff* Ghriftum, qui vicitJiaundum Joh. |5, 53« conculcabitis impro^ vtclort** \\ /pj. qucmadmodum typus quidam Jof. 10, 24. monftrat. | Jpiua enimvoluit pop/uli duces imponere pedesfuos cer- ! vicibuscaptivorum regum,ut ita infuturum confirmarcn- tur > fic Chriftus, qui ccrtarn hicpromittit vi&oriam 1. Co- rinth. if, 57. 1, Jph. 5, 4. Namfuturi funt omncs hoftes vcftri vclut cinM &pulvis?hac cft, ut rcs vilifsimaGcn, 18,^7 fub pUratt pedum veflrorum, non quidcm veitra> fed mca potcn* t*a, eb die > quo cgo effetturusjym^ quod promitto (quomodo impaticntiae & praecipitis carnis dcfider io nocdctur ) ait Je- bova? Dominus Exercituums. .

LOCI COMMUNES..

Ex verfu 1. ]

U. Exorietur fol. ] Habctur hic quoddam difcrimcn V. & N. T. nempe ratione perfpicuitatis. Cum cnim in_» V, etat adhuc quafidenla noxac in plerisq? umbrisfcmpcr quxrendum crat etfalio, quid hoc vcl illud notaret: InN. perjptcui* T. nonampiiusfratcr docet ^lterum eo modo, fcdomncs uttti funt doftia Dco pcr facras literas. Confcr Exod. |2,26.& I3>* v. 8. Jcrcm 3i,v.3t&c.Hcbr 8*9.10. n.& 10,16. Unde hoc dici, iilud nofti comparatur Rom. 13, \%. 13. Sicut & Molcs dcnoftc popuium cx i£gyptoeduxk, Chriftus autcm fum- tno manc una cum folc oricnte ex=mortuis rcfurrcxit ac iuos fccum vivificavit. .

II. Vobis y g ttmentes nominis ,mei. ] Chriftus omnibus quidem venitLuc.2,iQ, omnibuscg fua bona oifcrt, vcrurn

M 3 \ quia

% Di/criwev> i ; V &N, Tf. rdttene

Chrifltw* fua Otytsi-t btu offert,

'94

credenti- btu con*

fert.

qui foli

propterea

quandoifc

nomtnan

tur.

Simsle a Salebuc aceommo datur.

ficut & d medH*.

f CfPUT QjiARTU^

quiaitapIacuitDci pcr lidcm falvos faccrc, conccptam ex praedicationc Evahgclij i. Cor. i tanrum folis confcrt crc- dcntibus,quaecaufa etiam cft, cur tctics horum tanrftm fiat mcntio,quando nativitatis,pafsionis& rcfurrcdhonis Chri. fti mcritum & fri*dus cxpiicatur, non quod non pcrtincant ad totum mundum , fcd quod fua culpa ac vitio plcriq^ noa tiant participcs Matth,i,2i. & 26,28. Marc. /o, 45.J0h.10.if. & U,f2. AAor 20,28. Roman,85j*.c n?z7>£phcf c,^ 25, Hcbr.2,10.13. 17. & 9 & 9, 28. & 10, /4.8C 13, 20. Dan. 12, 2. Rom. 5, 15. Matth, 20, 22. Icf. 55, 14. 15. 6ic igitur habccon- tra Calvinianos abutcntcs hifcc didtis ad fuam parttculart- tatcm, quod cum fcripturaftt dilfcingucndum intcrbono- rumillorumacquifitioncm & applicationcm. Illa, urpotc Rcdemptio,eft univcrfalis, haec aduaiis pcrfruitio vitio ho-: minum redditurparticularis, ncmpc jultjficatio & falvatio, Qud pcrtinct fimilitudo afolc h. 1. dcfumpta. Uc cnim ali- quisad foicm luccntcm potcft claudcrc oculos, vclctiam dcdic dormirc, ut non multum ipfi profu h^c vicc folij fplcndor: Sicmali, & qui damnantur, oculos claudunt ut vidcntcs non vidcant Matth. 13, 1/. l^ dormiunt fcm- pcr,noiuntcgcx fomno vidorum cxfurgcrc, uta Chrifto il- lumincntur Rom. l& ttl Eph. y, u. 14. /. Thcf.5,4. 5.6.7. imo fugiunt hunc folcm & iuccmvquia opcra corum funt malt Ioh. 3,19 20,21, Undc fcquitur apud hunc noftrum prophc- tam, vobis.a timentes nominis meu exorictur fol juftitiae cum CuRATIONHin alisipfius .rcliquis quidcm oritur,(cd non cum curatione, quiarefugiunt medicum. Undc no- vaoritur fimrUtudohic .probe attcndcnda. Ut cnimmcdK cusaut medicamentuui ncgic&um non fanat,quod tamcn faaarepoteft, fi adhibcatur debito mQ4o;5ic ctiamChrt-

ftus

9J

Ficlores

MaJ:A CHIJ.

ffiic ^ntnarum mcdieusMaah. 9, u. omnesad fc vocat» ut

.scftaat&amorbisac miferijs iibercc, veruma mulciscon- r tcmnuur, unde non eft rnirum, fi non fanencur, qui mcdia

aDcoordinata negligunt.

I VL H*c func Chrifti Salracoris, quae fuis credencibus f gfff - jconfertinhacyita, bcncficia, (1) Iufticiam fuam perfeftam Cbrtftt%

(2.) Sanitatcm Ipiritualcm Pfal. 105/3. ($ ) Cordis iactitiaou 1 l v.cram Luc 47. Pfal. 4, 8. (3.) a mundo confcqucndam vi*

donam i.Ioh.f, + Rom. $, 37«

I, Concuicahitps improhos] Apoftoli & miniftri vcrbi vi* j in cbrt/h, droriam dc raundo rcportant pro Chrifto 2. Cor. 10,4. fed ~ ctiam Oi-nncs pij in Chrifto Phil. 4, J3- I. Cor. 1/, 57. vi&orcs diaboii, mundi & carnis fu<£ cvadunt Eph. 6, 14 1/, fcqq.

1 1# g^o fg-o ejfeclurm fum) Dcus eft 4qui erflcit & vcllc & peniccrc Pail. «?, v, 13 quifimulacduat^fa&afunt

Bfal. 33, 9- & 5<

111. ) udari & alij nonnulli hoc cxplicant dc viftoria tcr-1

TiCna. quaw tandcm fint rcportaturi a gentibus. ut ita fecu-

tc dcmceps in tcrra fandla habitcnc. Vcrum primumdo

Chrifto faivacorc mundi cjuscg bcncficijs agit, cujus rc-

gnum noncft dc hoc mundo Matc. 20. £5*26, Luc. 22, 25.26.

Ioh. \$, 3^. Dcindc dc iilis hoc dicicur,qui func cimcnccs no-

rninis Dci & adfolem jufticijefe vcra fidc rccipiunc. Quod

cum nolinc faccrc Iud«i, quis iliis hoc promicccc, quod hic

vxrepijs poilicccurDominus/5

PARS TERTIA... Vcrf. 4.] Quandoquidcm vcro Dcusadhucillam fuam^ Cur*<? promiffioncm aiiquandiu diffcrt, aulliq& deinceps prophet* Mojen

ufcg '

utuntnr btfic

reductt»

1 —

Johwncs \ eft Ehas ; venturus.l

Deuhimo Cbrtfii ad ventu bU non dgi tur.

CAPUT QjiaRTUM

ufcg adjohannem baptiftam cxiftent, ad primum & praeci- puum in V. T. prophetarum vos rcduco, & moneo, utin- tcrcalegcm Mofis omncm ac totam urgcatis , ut ita audf- torcs tanto libcntius ad Chriftum confugiant,&folem illurn appctant, no&is ac umbrarum pctaefi, vcl faltcm iliis terri* ti. %tcordamini & ben£ ohfervate legem %Iofis prophetx m&xlmi Scjeryi mei fidciifsimi Hcbr. 3,5. cui prtcepiipfi \ru Cborebo , qu* pcrfcrrct in lcgc tnorali ad totum IfraeUm , $ poftea etiam flatuta Osj?£ lcges cciemonialcs , ac jur-4& a^ips^? hocclt , leges forenfes, qua de re vidc Chcmmc. p. z. L. C. dc lcgc cap: 1, & 4.

Vcrf 5-]Nc vcrd dubitctis, promifsioncm fupcriusfa- dtam rcpeto, certe Ecce ego mi/funt* fum yobis, fupr. c. 3,1. Eliam prophetamnoti quidcm ilium Thesbiten , qucm vi- vuminccdostranftuli Jdh. T, 21. fed Johanncm Baptiftam, in fpiritu, zclo ac fcrvorc cjus inccdentem, Luc. *, J/.qui cft Eliasillc venturus Matth.17, H*.I2. 13. antequam^oeniat dies Jebovte max\mws ac reyerendut > hoc cft, Chrifti Jcfu advcn- tus in carncm, & officium prophcticum ac regnum. Vide quae didta funt cap. 3, 2. & pnecipue.qua: aliata funt in com- parationc trium Eliarum annum abhrnc fcpumum , ubi fin- gularum vocum cmphafcs ctiam ponderat*,& explicarje, ^cfimul Pon:ificijs,quicum Judseisadhuc cxfpeftant cce- litus rcvcrfurum Eliam Thesbiten, rcfponfum eft. Quod autcm etiam il!c prior Chrifti adventus improbis fua culpS fit terribilis, & n«n tantdm dics extrcfni judicij , dc quo ea- dcm vocabula ufurpatur, JocJ. 2, 3i>in comparatione jarii indicata ex Matth, 3> *o. 12» cvidum effe fperarnus.

Verf. 6. ] Etquid multis ? fubje&a caufa finalis, noru quadrat, fidc ulcimo advcntuinterpretcris, quia iri illonon

amplius

Diahiai diftordia*

JMalachijz. I ''f?

mplius erit locus poenitcntiae > fed pr^mio & poen». Audu ver<5,tempore Chrifti nafcentis muita erant inter Judseos" fchifmata, multat hssrefcs, ut ita muhi feduccrcntur : Jo- hanncs igitur baptifta Cljrifti prodromus>& viam ante cum Iparaturus dcbuic vcnirc, ut tonvertat c&r patrum adjilios> & 1 $m Vu^ wior filtorum ad patres ipfnrum, quid ita/5 cur non potius ad \t6*ctrdfM [! Deum/3 Omninoidimplicitenotatur3fiquidem nulla vcra I cft Concordia & amor crga proximum, mfi ubifidcs iru Dcum in cordc praducet. Vidc Luc. *> 17. & Deus vult a cce- tu unanimi Iaudari & coli Aflor.2, 1.&4, 24. 32. Rom >),ii, cx Pfal, U7> L quum diabolus alias fubinitiumEvarigelij& fcmper,quando id pr^dicatur, hoc cgcrit>uc difcordcm. reddat homincm contra patrcm fuum, & filiam crgatna- trem, imo ut inimici cujuscg fidciis fint ipfius domcftici Mich. 7,6, Matth.io, 34.jf.36. Erat igitur hoc quam maxi- mc heceflWium, ut intcr fc conciliarentur, qui difsidcbant, prius, 'quam ad fanftorum corhmunioncm admitterentur. Si qui vct6 plane nolinc cum proxirao & Dco conciliari Matth. 24. & 18, z, Cor. 5, 20. fuum tandem pcrfcrcnt fupplicium. Egoautcm,inquitDeus,noknsperircqucm- quam mittd Johannem, alios<$ verhi miniftros, qui homi- nesad-parcem cohortentur, ne ^^/Wtandcminira, quan- do tcmpus grati* neglcxcrunt ^percutiam terram9 hoc tft, tcrrcna fapientcs tantunt homines, anathemate> & malos malis excmplis pcrdens cx rcgno coclorum excommuni- cem, ut Ecdefia rcddatur purior. Zach. 14, 11. Quanco cnim nnfcricordiam Dci oblatam, quae dicitur C3rn , nolunt fu- fcipcrc> fed tergum obvertunt, Dcus commutat ctiarn illud

nomcnin CZD^n^utita non tantum mifcricorsacbcnignus patcr,fcd etiam juftus judcx agnofcatur, cui'bfic gloria&

^ nunc

vshn

9&

Cur tt* tontiudat tum pro- pbets 4P?

t*r>

videttur Judtu..

y*tum

Z?x rtpf;

CaPUT QjlAITU-M.

nnnc&in tcmpus fempitemum 2. Ycu J>iS. Atq? ita no Dco gratijs, quas poffumus, in hac intirraitatc, adis, hab turiin immortalkatc,quas dcbemus, hanc commcntatio ncm in cxtrcmo prophctarum libro prardtcatione nonmi nusjuftitiae,quam mifcricardiae divinae cum Malachiaipfr concludimus> quum fciamus, forc, ut utrac£ in cxtremo ju dicio quam maximc ciuccat,iila in reproborum condcmna tiQne, h#cin piorum ialvatione Matth. zs^^ 41. 2. Thcfi v. 5 cS 7. 8, 9 Jo. nil moti fuperftitione Judxotum, qui, nc talcs claufuiJE fcveriorcs aliquid mah omicis lc&onty por tcnderc videantur, aut anirnos iegcntium fub fincmpcr turbatos relinquant ( utipfi quidcm fibi frultra perfuadcnt, ex pr#ctdentibus non multo anrc vcrfibus loltnr aUqucn finc pundtis fubjicerc, quemadmodum apparct in biblii hebraris fub fincm Ecclefiafttt, Tbrenorum, Efaite ,. hujm %!aLc/)i<e, qucm verfu pcnultimo,qu£m hoc ultimo mch.u: concludi arbitrantur, qui, cur non idem criam faciantin. Hofc* claufuia , mcrito rogantur.. Vcrum hacin partc mcrito ufurpes illud Salvatoris Matth> 15,14. A<fen aT\x£ oSyyvi H<n w(pte\ w$kZ)v.> Nos potitts rogeraus hismiferiij tcmporibus Deum triunum : T)eus reftituenos fac ut luceat fa> cies tua, itajalvabtmur , quod non finccaufa tcr in uno .Ffit , mo 80, ft 4. S. & 2,0. rcpctitum repcrimus.

LOCI C.OMMUNES,

Ex verfu 4 ],

I. %ecordaminiUgis. ] Pij etfi non prorfus abjtciunt, ta< mcn fcpius legis pcder entim, nifi rcpctatur idcntidcm, ob- livifcuntur, unde Jchovj mandavit, ut pijfuisfiliis lege>TVi inculccnt Dcut. c5, 7. Sic Paulus monct Timothcum , ut in-

ftcl

I

M A I A C H 1 & \ Irttcmpeftfae &intcmpcftive 2. Tim. 4,2. Etiamlioc no- iti potcft,quando dicitur, Rccordamini Jcgis Mofis, quod^ I3i) fic fpcranda gcnerahs Concilio decifio, fcd refpieicnda %*^4* rofisac reltquorum prophctarum rifio. Hn 11. Cmprtcepl'] Dcusipfc cftcaufa cfficienrlcgis, quod Dejei frvit ad inttrudtioncm , ut tantd accuratius hujus futftmi \aut$r^.t ^onarchae mandaris obediamus; & ad rcfutationcm Anci- jomorum, qui lcgcm prorfus rcjiciunt.

liU ^Kundo hic ulcimus prophcca ita concludit ex Dci r*fcnpco, y\ecord*mim Ugit %4oJis hic Canon V. T. con- Cancrt, iudicur, & Mofen & prophccas audtfc jubcmur Joh 1,39. ) mc, \6, 29. Qucmadmodum N.T. Canon in Apocalypfi tatctur Apoc. £2,18. 19.

Ex verfu /. ]

Epo mittb Vohis EUam , antequam veniat dies. 1 Quae ex **eu*

tiet puntt

ioc vcrfu indicari poccrant, fupra c. 3. 1 func ailaca > prxter . p llad, quod tamcn fxp6 jam cxpiicatum, nempe Deunu )rius monerc , deindc, fi non fcquatur conrerfio, punirc*, ^idc Pfal. 7, 13/14. Norrenim facit Dorninus Jchovi quic- quam, nifi. rev.elavcrit fccretum iuum iervis prophctis, A- anos 3,7. Vidcjocl. 2,*.

Ex verfu $. ]

8tcx inccncionc Dci cft hominum convcrlio ck pacis fcfti- Lium do' tucio, Jcf./2, 7. Nah. i, ij. Roman. 10, 15. at pcr accidcns & cetP*ctm' hominum vkio ac maiicia longe alircr cvcnit, Mich. 7, v. 6. Match.fo j4.35.ExempIafunc in adtis Apoftolicis plurima, iibi Evangclico obed.cntes convertuntur, rcliqui magisin- 4want*r 17.18. *S.

N2 II Jd

dia.

Malipunt

an&tke*

mata.

Vptum,

C^rilT QjIARTU m' M.ALA CHI^. I I, ^AdJili^ & piiorum £dp*treA*\ ConcordiaDco maximc probatur, quia Vuk ut ipii humero uno fcrviamtis Soph. 3, fchifmatse vkcmusi.Cor.|,io, feqq. lpfq amor cft, & nobis. uc invicero nos amemus , prscipit, PfaL iji, |, Quod argumcmum.pnor Joharmi^Epiftola tra<S«t pro- lixius»

1 1 1. veniens percut.iani terram anathemate.'} Dcus,

femper curat pcr fidclcs vcrbi miniftros bomincs dc impcn-. dentibus maiis praembnendos :■ Vcrum rouki nolunt crubefcerc aut fc corrigcrc.Soph. 3, 5. bc^h^c omnia fcati- . dala tandcrninextrcmo judiciorerhovcbit Matth 43, 47.40., & qui nolcbant fc reliquis piis adjungere, faciet anaihc ta 1. Corid %2. quando dicet, Itc malcdidti Matth. 25, 41. Nos vcrpcum pfalte rcgio concliidamus: Scrva nos, Icho* va* Deus nofter, & congrcga nos ex iftis pravis gcntibus ad ( celcbrandum • nomcn fenctum tuu0?^umA in hafvtum iii; ahcra vua: Bcncdictuskho^a Dcus Ifraclis^inde a.fcculo^ ufcj ad fecuium5 & dicat totua populus: Amc», Halkluja->, P&UOCJ, 47. 48. ,

Nunc librum excgi, Iova auxilianre, fcd iftic-

Quat maia funt, raca funtv Qu<e bona> cundta Dcir.

£,'! ';;'- " rpJ . . . • .v .?-.> ] . ■ ■ ;. : j\

Bagg&i cap, i,<v. i$. .

■* V * \« -i

i

I INDEX.

Autorunvqui in.hoc Commenta-

rio citantur.

AQuila 'Balduinus r *BettarminM Iduchananus

TtMxtorJtm 3?. Chaldteus. paraphrajles ,

Chemnitius 29,

Claudianns >

Cjrillm

Fran^ius

Gettjus

Gejherut

Hejiodus

Hurottymtk

Homerus

Horatius

Interpretesgrtci ! 44. ^uniu* \ i$.zz}40*

/u	iQmchi -	4d. f*.7*
	.Lutherut; ;/>	i*. 37.
	40. 42.44. ;*. ;<*.
Sn	7*. 79- U	•
//• 0)	Wtelanchthon
Af) " TW «	Qtigenes	4
	Ovidius	7;. ^
	rolanm
	T^ihera	4. 22. 6^. 78
%4 5	Seneca ;	26
	Symmachus	78
^ ;	Theodotjon	78
	Tbeognis	%6
n	Terentim	f*
4. 44 |	Tremellius	67
»f	Vatahlus	70
77. t?0	Virgiliuf	n< s6
7o°. 7? ?	IVigandus i	8+63. 88
4:, 44 '
	n:3;	ri.iN-j

56 5

I N I> E X.

II. INDEX

Vocu m Hebncarum , quarum Etymoio

gue, Emphafcs, propriae ligmficationes & diffcrentia? bic accWarx tur.

22 hZK

VP io -sjp

69 ^fi^ 53

jf fcSn pro NS /o -ii^

65 bfcquenrcp?

15 DNO 83 • I — ti|

29 \x rt»^ 51 hvz

^4 Ss?q 67. in malam partcroWM

40 *3fl£ acccpium

10 Niyo 70 t — * ; 3

r k::: 67 i. c. ChnftuifHfcn «2 79

41 ^np 65 i. e^qui J 44 fiV)S[ ftttu 19 n?T

^ jfegi

5 '^EO 39 i.c.vidlma ^n

17. Non norat flmpli- D Viy- 0$ \*n, ysn

clccr attcrniuicm 95 C^pi

*o Sy 97 D.n

i Wj2

72

M* pro fcm

I N D E X.

J7

EtGrxcarum.

22 Ol/ ^ro ovz.i

16 7&m@ogstt> $6 XoojjHV

rir: index

Rerum& Verborum Memora-

lAlftraftum pro concreto: 4-z tsiccipiunt quidam ioUores per- Jonas 44 Adam omnium pater 4? ^Adulteri 7* rfjfettuum Verhaapud Hehraos notant effetfum 1 12

Alios ne contriftemus Ambulare in tquitate 42 atrate 83 Ariatyfis generalts libri hujut 7 Jpeaaltf cap. I. $. 10 cap. II. S4. ss cap. III 63. 64-. 6f

69

Apofiopefts 12

Apoftrophe $6

Argumentum cap. I. s

cap. I L S3

cap. III. 6$

caf.IV. S7

Ayariria 46

Averft i T)e$ 77

Autoritatis imminutia 43 Autorita* vera>& male %u*-

Jtto 4-8

TZcxti to. 22 'Benoni pro paulb pcf^faruro

4

THaJfhemi* Judtorum 61

i

I N D

jSona exterHa a Deo danturli- herrime 'P TSonis in hac vita male 16. f/.

$6

de hoc diverfum judicium-*

62

Cahinianorum ermes $/;ff Canon V. T. 99 Capere . b***

Cataraft* ccelorum a T>eo aper- ta & claufa 79 Cavere jfiritui fuo ^ \ /* Chriftus adventus terrihilis 7/ heneficia 9 2 9$

pracurfor es%hhannes ha- ptifta 6^.7* Chriftus amat templum 7+ facies patris hlc non dici- tur 66 hquitur %talach. $> 1. 66 yuaritur ut angelus f<cde- ris 74- foljuftitix 9\ fua omnihus offert > folis crtdentihu* confert 9h 9+

Chriftusconfertur cutn aurifa* hro &fallcnc 70 K tnedicQ 9*-9f fol* V* 9*

Chriftianomm viftoria j 9$ Cnncionatores mali yuomodo traSlandi <.f Conclufto hujm propheti* 9$ Concordia tf-97*m Coujugium ef£ fcedus Dei g

, 6§

Conjugij violatipcena jj Connukia cum gentihu* prohi-

hhaludais Contentio ^ketorica 11 Credentes cur S 0 L 1 nominen- turfepe}uhi meriti Chrifti fit mentio 9+> *Decimte jblvendd

in N T. U 2)ei heneyolentia Si judicia tf longanimitas 7? mmee cmditionales 4/ opera celehranda z* potentia 19 yerhnm cordi indendum~>

ff

Deo nil praferendum 26. z?

ohloqui t$

Deum adeffe cogitemus 23

7)ew henedicit fegeti 80. U

concordiam vult 97

difftrt Pcenas 9*

f ^ efC

In

riffc autor legis 99 ef{\ colendus ut pater & Vomimus 24.2$ ef£ pater credentium & omnium hominum 2+ ef£ teflis & judex 72 . 7^. ef£ verax 20 ^ fnaledicit malorum henedi* Uionihus $7 monet 99 multa fert, %u* 'non pu- nit ¥* multos hahet cultores 22 non audit peccatores 27 non ef^ftoliandus 78 noh mutat nec mhtatur

7* 77

non prohat mahs 61 nullum oditahfolute ig promifit hona piis 40 7)iaholm excitat difordiar/t^

97

2)ifcrimen piorum & impiorum

87

V. & ?vZ". Tcflamenti 92 Ecclcfuzftici ordmis djgnit&s

Edomefc inculta regio # Edomainon recuperane fuanon redeunt ex exilio /4

D.EI.

deElettiorit *terna%lalacl.rl non agitur 7/. 16

EUipfls 8?

17n<$am* Chriflo trihuitur 79

Efayi pofleri jervierunt pofle~ ris Jacohi f 17

Efdras non ef£ %/Lalachias 4. ;

JEyangelij univerfalts prxdi> catio 32

Evangelifl* non omnia verha citant ex dxflis V. T. 66

Evangeliurn, docet pacem

Felicttas temporalis non eft^e* leSlionis ad yitam tetef-' nam Tutpriz/ot 16

Figura rei figuratte trihuitur

... 71 Filia Dei aheni Fimus feflorum Feedus t>ei cum trihu Levi & Fraudes

Genef 2$7 23. explicatur 16 Genttumvocatio 29 Gloria T>ei $$ Gracaverflo, qu*c 70» effeputa- tur, non attgatur ubx^ in N.T 66 Homines omnes ah nno Deo creati> ah uno Adamo pro- pagati f$ 0 Hypo

I N D

yhlypocrifis 32.33 Hy pocrita fua extollunt ~p HypD€\ttarum ingenium 2^.30 IJyjjocritas Deusnon amat nec audit 23 ^acob EJavo quomodo. prtela-

i tm • % Impij Jerio fipiunt imftorum munera 3eo uon pla-

cent 32. 40T'$:t

Ingratitudo hominum 18 Imquitas nulla in labiis Leyi*

tarum +1 lnobedientes T>em punit 81 Intcrrogatio I^hetorica 21.23 Inyocatio 32 ^oh. 13, explicatur <6 rfobannes Baptijla eS^ EUas

venturus< 96 Ironia Jantla 23. $7

Ifraelitse diu fine propheta 3

junt Dei filij ae jcrvi 20 Ijraelitts redudbits htec dicun^

tur /i -

Jud^ci ad Chrifium & Johan-

nem abla?.intur 63 jud(ti ex captivitate reduBi 13 judgorum error 9$

excujjitio , 78 \ fuperjlitio fa&dam p$

Judicia Dei ^ fudic 7> \7* 4#

Leyi notat] totam tribum & Levit. 22, 2 2*^ zt Lex docenda ■ u

repetenda 96. Libeilum repudij cur Deut per-

miferit f6, </

Ltberi femen Dei 69

in V. T. valde cari 83 Libri Dei 8$> 86-87+

%lagnificat fe Jehova \f tAaledicluSi qui Deo illudit 31 <%/lali cur non perditi ? 73

fiunt tandem anathemata ■

%/lalk bene in hac yita 19,

de hoc dxverfnm judicium

6z

%lalachias propbeta N. T.

ultimus 3

auando vixerit

^uvs fuerit 4.$

quibws praedicaverit y. 6 ;

qua tccafione & fine 6 %lalachice liber authenticu* ; %leiiico confertur Chrijlus 9+,

... 9S %denfa Jehov<e contemtibilti

%ler<ic« -

ercedem dttinentes

ina legales audiendt-

Dei

IT N D 72 li

v>

47

47

ibid.

%bid>

42.47.

+1

Dei c$ndittoaales iniftri yerbi angeli CUment dtfccmt . trrare poffunt faciunt ofjicium legati Dei juemodo tratljndi JHfendia poffunt accipere

V

typi fdelium 48 imftrorum ytrbi inftrutlio

4Z. 48

qutrundam malitia 43 %iiniftros yerbi De/ps dat 12.

47

%lofes audienduf 99 %lundana funt ut ftipula 90 %2yfterium TrinitatvsinV.T

adumbratum 21. 57. 100 IsLon pro nonne 56 ObUtio poiluta - 26

Oculi yident 14 Odijfe it e. poftponere 16 Offertur Deo cacum, claudu %z Omnia ruunt in pejus 80 9nus cur appeHetur hxcprophe-

tiiu i$.

Tallium nequitite Ci U<uo\d&d, poiitia ^udaic/u»

90% 91

Tarentesjlint homrandi \ 24 Tartes hujm librt 6* 7.

TarticttU ellipfs< 89 Taulm quomodo aSeget exem* plumlacobi & \EJaiae T^o* man. 9. 17* rj

T eccata qucedam grandia hodie non curantur 76 Teccatores Deu* non exaudit

27

Teccatum idem fapim taxan* dum ^2 Tenuria 44 Terjuri 72 Terfon* miferahiles qutnam?

72^

ThraftV. T. res N. T. decU^ rantur j 2$. 71

Tiorumvoces 84 Tij liberantur - $7

Tleonafmits emphaticm 77 T*na peccati ef^onns |/ Toena denunciantur 2/ Tolimio menfa Ichovtc 22 ToUutio fumma 26 Totygamia Jimultanta rejtre- hmditnr # f

m

I N D E X.

| ef£ a fieo tolerata /4. $6 Sacrificia impr%borum Deo in

17. ■/* . 6* Tonere in corde 17 Tmtificxorum quidam error 96 Tra-mia pietatji +6. %6

Trteftigiatores 92 Trohare Deum Z$ Trolegomena ; Trojopolepfia 4| Turitas in dbttrind & vita 7$ %adix aut ramus non relinqui- tur 9° ti T^eg. $> 27. explicatur 69 T^eligionis in conjugw contra- hendii habenda ratio f$ de T^eprobatione %dal. norLj> agitur f/. 16

T^efipijcenti* fruftu* Si ^oman, 9, 13. explicatur 17 Sacerdotes peccantes maxime reprehenduntur a Deo

mali non litant 28 Saccrdotibu* concejfa pramia^

27

Sacerdotum incuria 3+

F I N

:g\*** 47.7;

piorum grata ;?A SamEcium %lijfx %tal. I. non jlabilitur 19 Soli confertur Chrijl&s 9r.92.y4, Stipendia danda miniflris y$r~ !bi sUit 19*2» t

76

Sucteffui • rerum a Deo Summa libri huju* Superbia

Tenebra i.e.mala^

Timor Domini Verba contra Deum in*valentu Verfionis vulgata- errer # Via Chfiflo expedienda 7* Vi& Deiignotae

nota (9 ViUima pura

impura 26 Vittim* N. T. z9 Vittores in Chriflo Vigilans & rejfianfans ;2 V*ta jitntfohenda Vos, jynecdvchice fumitur I S.

rwfti nny: ftano nns ^pi fffifi nao-bi>D Jishs

T '• T -r ; • T • •• — - t | • T 1 7Z — — .. - •

•3 npa N*? nnun